Γράφει ο Δασκαλάκης Χαράλαμπος:
Εισαγωγή
Οι σχέσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν -αμφότερα τα κράτη αποτελούν δυνάμεις με πυρηνικό οπλοστάσιο- επανήλθαν στο προσκήνιο, με αφορμή την τρομοκρατική επίθεση μιας ένοπλης ομάδας, που έλαβε χώρα στο τουριστικό θέρετρο του Παχαλγκάμ, τον Απρίλιο του 2025. Οι τρομοκράτες που διεξήγαγαν την επίθεση, στην Ινδοκρατούμενη περιοχή του Κασμίρ, αφαίρεσαν τη ζωή 26 ανθρώπων, ενώ τραυμάτισαν, στην προσπάθεια τους αυτή, πολλοί περισσότερους (CNN, 2025).
Την ευθύνη ανέλαβε αρχικά μία παραστρατιωτική οργάνωση, με το όνομα «το Μέτωπο της Αντίστασης» («The Resistance Front» – TRF), αλλά οι Ινδικές αρχές (CNN, 2025), συνδέουν την επίθεση αυτή, με μία περισσότερο γνωστή για τις δράσεις τις, καθώς και έμπειρη, τρομοκρατική οργάνωση, την Ισλαμιστική «Lashkar-e-Tayyiba» (LeT). Γιατί όμως αποτελεί, για ακόμα μία φορά, η περιοχή του Κασμίρ, μία αφετηρία εντάσεων, μεταξύ των δύο ασιατικών χωρών; Ποιο είναι το ιστορικό υπόβαθρο της σημερινής σύγκρουσης;
Η αμφισβητούμενη περιοχή του Κασμίρ και η ανάκληση του status της αυτονομίας της από την Ινδική κυβέρνηση (2019)
Η περιοχή του Κασμίρ, αποτελεί μέρος της λεγόμενης Ινδικής υποηπείρου. Συνορεύει με την Κίνα στα ανατολικά, το Αφγανιστάν βορειοδυτικά, το Πακιστάν στα δυτικά, και την Ινδία στα νότια. Αποτελεί ένα αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν, από το 1947, μετά και το τέλος της Βρετανικής διοίκησης της περιοχής. Το 1972, υπήρξε συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών για μία συνοριογραμμή, που χώριζε ουσιαστικά το έδαφος αυτό, σε δύο διοικητικές περιοχές, μία για κάθε κράτος, αλλά δεν έγινε απόλυτα σεβαστή στην πράξη, από καμία πλευρά. Σήμερα, στην διοικητική περιοχή των -όπως ονομάζονται από το Πακιστάν- «Αζάντ Κασμίρ» («Ελεύθερου Κασμίρ») και «Γκίλγκιτ – Μπαλτιστάν», ασκεί έλεγχο το Πακιστάν, ενώ η Ινδία ελέγχει τα -συνορεύοντα με αυτήν- εδάφη στα νότια της περιοχής, τα λεγόμενα «Τζαμού και Κασμίρ» και «Λαντάκχ» (Britannica, 2025). Σύμφωνα με την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ, το Κασμίρ είναι το σπίτι περίπου 10 εκατομμυρίων ανθρώπων (CIA, 2002).
Θεωρείται πάντως, ότι, τουλάχιστον έως και την διάσπαση της Βρετανικής Ινδίας, το 1947, η πλειονότητα του πληθυσμού του Κασμίρ, ήταν πράγματι Μουσουλμανική. Το πρόβλημα για τους κατοίκους της περιοχής ξεκίνησε, μετά την ανεξαρτησία των δύο κρατών, όταν, ο Μαχαραγιάς (Ινδικός τίτλος εξουσίας) του Κασμίρ, επέλεξε, την ίδια χρονιά, να προσχωρήσει επίσημα η περιφέρεια αυτή στην Ινδία, κάτι που προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στον Μουσουλμανικό πληθυσμό, αρνητικές αντιδράσεις από την Κυβέρνηση του Πακιστάν και, εν τέλει, μία πρώτη σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών, με αφορμή το Κασμίρ, που έληξε το 1949, με την παρέμβαση και των Ηνωμένων Εθνών (Britannica, 2025). Συνεχόμενες αποτυχημένες προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος, αναπόφευκτα ενίσχυσαν την στρατιωτική παρουσία των δύο χωρών στα σύνορα τους. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε τρεις πολέμους, μέχρι και τη δεκαετία του 1980 -συγκεκριμένα το 1948, το 1965 και το 1971 (Anadolu Agency, 2021).
H περιοχή του Κασμίρ που ελέγχεται από την Ινδία απολάμβανε, από το 1950 και έπειτα, δικαιώματα μιας ιδιαίτερης μορφής αυτονομίας, σύμφωνα και με το λεγόμενο «άρθρο 370», του Ινδικού Συντάγματος (Gitanjaly Roy, 2025). Η κυβέρνηση της Ινδίας, στις 5 Αυγούστου του 2019, αποφάσισε να τερματίσει κάθε μορφή αυτονομίας στις περιοχές που ελέγχει, τόσο στην περιφέρεια του «Τζαμού/Κασμίρ», όσο και σε αυτή του «Λαντάκχ», και να κυβερνώνται οι εν λόγω περιοχές, απευθείας από το Νέο Δελχί (BBC, 2019) -απόφαση που τέθηκε σε ισχύ στις 31.10.2019 (Meenakshi Ganguly, 2019).
Στις πρώτες ενέργειες της Ινδικής Κυβέρνησης, συγκαταλέγεται ένα μεγάλο εύρος απαγορεύσεων για τους κατοίκους του «Τζαμού και Κασμίρ», οι οποίες έφτασαν στο σημείο ακόμα και παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων (UN, 2019). Το γεγονός αυτό συντέλεσε σε ένα εύρος λαϊκών αντιδράσεων, από την Πακιστανική πλευρά, κάτι το οποίο, οργανώσεις όπως το “TRF” και η “Lashkar-e-Tayyiba”, εκμεταλλεύτηκαν για τις δικές τους δράσεις στην περιοχή.
Η επόμενη μέρα της επίθεσης στο Παχαλγκάμ και η σύγκρουση των δύο κρατών σε στρατιωτικό επίπεδο
Σύμφωνα με το άρθρο του Aqil Shah, στο ηλεκτρονικό περιοδικό “Foreign Affairs”, η Ινδία κατηγόρησε ευθέως το Πακιστάν για την επίθεση της 22ας Απριλίου 2025 και προχώρησε σε πυραυλικές επιθέσεις αντιποίνων, περίπου δύο εβδομάδες αργότερα, στις 7 Μαΐου, στο έδαφος του τελευταίου (Aqil Shah, 2025). Η επιχείρηση “Sindoor” της Ινδίας, όπως ονομάστηκε, επεκτάθηκε πέρα από το γεωγραφικό εύρος του τραγικού γεγονότος, στο Κασμίρ, και αρκετά μέσα στο Πακιστάν, φτάνοντας μάλιστα έως και δέκα χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα, το Ισλαμαμπάντ, στοχεύοντας της αεροπορική βάση “Nur Khan” στο Rawalpindi, όπου ο πακιστανικός στρατός έχει την έδρα του (Kate Lamb and Jamie Wilson, 2025). Αυτό, ώθησε το Πακιστάν να προβεί άμεσα σε απαγόρευση πτήσεων στον εναέριο χώρο του, σε μία σειρά από χτυπήματα που προκάλεσαν τον μεγαλύτερο συναγερμό στην χώρα τον 21ο αιώνα (Aqil Shah, 2025). Μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πύραυλοι, παραβίαζαν αμφότερα τα σύνορα των δύο χωρών, τουλάχιστον για τέσσερις ημέρες (το διάστημα 7-10 Μαΐου), σε μία προσπάθεια -όπως μεταφέρεται από τα ινδικά προς τα διεθνή μέσα ενημέρωσης – η Ινδία να αποτρέψει τρομοκρατικά χτυπήματα ισλαμιστικών οργανώσεων που στηρίζονται -σύμφωνα με Ινδούς αξιωματούχους- από την κυβέρνηση του Ισλαμαμπάντ (Aqil Shah, 2025).
Οι μάχες αυτές, οι οποίες κυρίως αφορούσαν τμήματα του εναερίου χώρου και πυραυλικές εγκαταστάσεις, φαίνεται να έφτασαν σε σημείο που δεν έχει παρατηρηθεί ξανά από το 1971 (Anadolu Agency, 2021, Abid Hussain, 2025, Al Jazeera). Σύμφωνα με πληροφορίες του Al Jazeera, οι επιθέσεις της Ινδίας στις 7 Μαΐου, οδήγησαν στο θάνατο τουλάχιστον 51 ανθρώπους, διακινδυνεύοντας βέβαια, στην προσπάθεια τους αυτή για αντίποινα, τη ζωή δεκάδων εκατομμυρίων ακόμα (Abid Hussain, 2025).
Οι αντιφατικές δηλώσεις των δύο πλευρών αναφορικά με τα γεγονότα
Οι μάχες όμως, όπως είναι φυσικό σε τέτοιο εύρος διακρατικών συγκρούσεων, δεν περιορίστηκαν μόνο στον στρατιωτικό τομέα, αλλά προσπάθεια επικράτησης και από τις δύο πλευρές, έλαβε χώρα και σε επίπεδο δηλώσεων και πολιτικής κατεύθυνσης της κοινής γνώμης.
Εξ αρχής, η κατηγορία των Ινδικών αρχών, ότι πίσω από την επίθεση είναι υπεύθυνο το Πακιστάν, το οποίο στηρίζει ανεπίσημα ανέκαθεν τρομοκρατικές ομάδες (Aqil Shah, 2025), βρήκε το Ισλαμαμπάντ εντελώς αντίθετο σε αυτόν τον ισχυρισμό, αντιστρέφοντας την κατηγορία, ως εξής: η Ινδία βρήκε την αφορμή, έπειτα από ένα τραγικό συμβάν στο Ινδοκρατούμενο Κασμίρ, για να πλήξει πληθώρα πόλεων εντός του Πακιστάν, στοχεύοντας ακόμα και άμαχο πληθυσμό (Usaid Siddiqui, 2025, Al Jazeera). Αναφερόμενος ο υπουργός Άμυνας της Ινδίας Rajnath Singh, στην δολοφονία των αμάχων Ινδών τουριστών της 22ας Απριλίου, απάντησε ότι, η Ινδία ήταν εκείνη που αμύνθηκε και απάντησε με αντίποινα για τον θάνατο αθώων ανθρώπων, σύμφωνα με άρθρο του Al Jazeera, σχετικά με τις δηλώσεις του Νέου Δελχί και του Ισλαμαμπάντ (Usaid Siddiqui, 2025).
Πακιστανοί αξιωματούχοι στους τομείς των πληροφοριών και της άμυνας, ανέφεραν σε συνεντεύξεις τους (Usaid Siddiqui, 2025) ότι κατέρριψαν πέντε Ινδικά αεροσκάφη (συγκεκριμένα τρία Rafale, ένα Mig-29 και ένα Su-30), χωρίς ωστόσο, όπως δήλωσαν επίσημα, κανένα αεροσκάφος των δύο χωρών, να παραβιάσει αυτό καθαυτό τον εναέριο χώρο της άλλης χώρας. Υποστήριξαν έτσι την δυνατότητα κατάρριψης ακόμα και μέσα στις αντίπαλες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, από τη μία, και από την άλλη, την ικανότητα πλήγματος στόχων από αεροσκάφη, δίχως να απομακρυνθούν καθόλου από τις βάσεις τους. Η Ινδία απέφυγε να απαντήσει συγκεκριμένα σε αυτόν τον ισχυρισμό, μέσω των στρατιωτικών εκπροσώπων της (Usaid Siddiqui, 2025), αλλά, στην περίπτωση που αυτό συνέβη, κατά τις πληροφορίες του Πακιστάν, φανερώνει αρκετά προηγμένες τακτικές και στρατηγικές ικανότητες από μέρους του. Στο ίδιο άρθρο του Al Jazeera, σε μία προσπάθεια διασταύρωσης των πηγών, αναφέρονται επιπλέον τα ειδησεογραφικά πρακτορεία των Reuters, CNN και AP, ως πηγές που ανέδειξαν επίσης κατάρριψη ινδικών αεροσκαφών στην περιοχή, χωρίς περαιτέρω πληροφορίες ως προς το πως συνέβη αυτό το γεγονός.
Επιπροσθέτως, σε άρθρο του ο Rahul Roy-Chaudhury, στη σελίδα του “International Institute for Strategic Studies”, κάνει λόγο για τις στρατιωτικές κινήσεις της Ινδίας, τις επόμενες τρεις ημέρες της σύγκρουσης. Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι, στις 8 Μαΐου, η Ινδία πραγματοποίησε επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, πλήττοντας την υποδομή αντιαεροπορικών ραντάρ του Πακιστάν, κοντά στη Λαχόρη, ενώ στις 9 και 10 Μαΐου στόχευσε τέσσερις τοποθεσίες βάσεων αεράμυνας στο Πακιστάν καθώς και έξι μεγάλες αεροπορικές βάσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας τοποθεσίας πυραύλων εδάφους-αέρος στη στρατιωτική βάση Malir (Rahul Roy-Chaudhury, 2025).
Ωστόσο, παρά την επικίνδυνη κλιμάκωση που λάμβανε η σύγκρουση, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, ανακοίνωσε στις 10 Μαΐου, τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ των δύο κρατών – πυρηνικών δυνάμεων (Kate Lamb and Jamie Wilson, 10/05/2025, The Guardian) κάτι που επιβεβαίωσαν και αξιωματούχοι τόσο της Ινδίας όσο και του Πακιστάν, σύμφωνα με άρθρο του CNN (Aditi Sangal, Rhea Mogul, Sophia Saifi, Esha Mitra, Alex Stambaugh, James Legge, Sophie Tanno, Christian Edwards and Adrienne Vogt, 2025, CNN), με το τελευταίο μάλιστα, να ευχαριστεί την Αμερικανική διπλωματική παρέμβαση για την επίτευξη εκεχειρίας (Aqil Shah, 2025, The Foreign Affairs).
Ενδιαφέροντα στοιχεία και συμπεράσματα που εξάγονται από την πρόσφατη σύγκρουση μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας
Μπορεί η επικίνδυνη κλιμάκωση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο πυρηνικών δυνάμεων, έπειτα και από την τρομοκρατική επίθεση στο Παχαλγκάμ, να κράτησε μόλις λίγες ημέρες, όμως προσέφερε ενδεχομένως μερικά πολύ χρήσιμα συμπεράσματα για τις σύγχρονες μάχες, σε τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο, αλλά έφερε στο προσκήνιο και ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία, εκτός του πολεμικού πεδίου.
Αρχικά, απέδειξε το ελάχιστο έναυσμα που χρειάζεται, ώστε να οδηγηθούν δύο κράτη, και κατ’ επέκταση και ολόκληρος ο κόσμος, στα πρόθυρα ενός πυρηνικού πολέμου. Και, ακόμα και σήμερα, λίγες εβδομάδες μετά την κατάπαυση του πυρός, οι πολεμικές προετοιμασίες, και από τις δύο πλευρές, για κάθε ενδεχόμενο, δεν φαίνεται να έχουν σταματήσει (Aditi Sangal, Rhea Mogul, Sophia Saifi, Esha Mitra, Alex Stambaugh, James Legge, Sophie Tanno, Christian Edwards and Adrienne Vogt, 2025, CNN).
Έπειτα, ακόμα και χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων, οι δύο χώρες κατέστησαν σαφές ότι διαθέτουν ιδιαιτέρως ενισχυμένες ικανότητες αεράμυνας, καθώς και ισχυρό αεροπορικό και πυραυλικό οπλοστάσιο. Απέδειξαν σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο, ότι είναι απόλυτα ικανές για αποτροπή και εξουδετέρωση απειλών από αέρος, ακόμα και αν αυτές οι απειλές προέρχονται από τελευταίας γενιάς επανδρωμένα και μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους.
Ακόμα, υπογράμμισε την σημασία των μη κρατικών δρώντων, ιδιαιτέρως των τρομοκρατικών ομάδων, καθώς και την πιθανή χρησιμοποίηση τους, για την έναρξη ή την κλιμάκωση μίας σύγκρουσης. Από τη μία, η Ινδική πλευρά, κατηγόρησε, όπως ήταν αναμενόμενο, το Πακιστάν για την υποκίνηση των επιτιθέμενων μαχητών, που ήταν υπεύθυνοι για τον θάνατο των 26 αμάχων Ινδών τουριστών, στις 22 Απριλίου. Οι Ινδικές αρχές υπέδειξαν κυρίως ως υπεύθυνη την ομάδα Lashkar-e-Tayyiba (LeT), χωρίς να αποκλείουν και την συμμετοχή της νεοφυούς οργάνωσης «Μέτωπο της Αντίστασης» (“The Resistance Front” – TRF), πάντα όμως υποκινούμενες από το Ισλαμαμπάντ (Rhea Mogul, Aishwarya S. Iyer, Sophia Saifi and Esha Mitra, 2025, CNN). Από την πλευρά του όμως, και το Πακιστάν, κατηγόρησε το Νέο Δελχί για την υποστήριξη της αναζωπύρωσης της “Tehrik-e-Taliban”, μιας μαχητικής ομάδας σε πόλεμο με το πακιστανικό κράτος (Aqil Shah, 2025, The Foreign Affairs). Όποια και να είναι η αλήθεια για τους ισχυρισμούς των δύο μερών, αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο, οι προφανείς και εύκολες απαντήσεις, να μην είναι πάντα αυτές που δίνουν τη λύση σε περίπλοκα ζητήματα. Ο θρησκευτικός εξτρεμισμός, και όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως «οι μόνοι αληθινοί μαχητές της θρησκείας», μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθούν ως όπλο ή εργαλείο, για τα συμφέροντα κρατικών και μη δρώντων, ανεξάρτητα από τη θρησκεία, ως παράγοντα, σε μία σύγκρουση.
Ένα επιπλέον γεγονός που αναδύθηκε μέσα από τις στρατιωτικές εξελίξεις, και ίσως να μην είχε την αντίστοιχη προβολή με αυτές, είναι η άμεση αναστολή της συμμετοχής της Ινδίας από μία συμφωνία των δύο κρατών για την κοινή χρήση του νερού, που περνάει και από τις δύο χώρες, και είναι σε ισχύ από το 1960. Η «Συνθήκη για το Νερό του Ινδού», αφορά τη χρήση του νερού του ποταμού Ινδού, το οποίο υποστηρίζει τη διαβίωση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο το Πακιστάν και την Ινδία. Η ροή του, που έχει ως αφετηρία το Θιβέτ, μέσω της Κίνας και του, ελεγχόμενου από την Ινδία, Κασμίρ, καταλήγει στο Πακιστάν. Ο τεράστιος όγκος νερού, η χρήση του, καθώς και κατά πόσο αυτή θα είναι κοινή και για τις δύο χώρες, καθώς και ενδεχόμενη αποτροπή στο να φτάσει σε οποιαδήποτε κατοικήσιμη περιοχή, είναι ένα εξόχως σημαντικό ζήτημα, τόσο οικονομικής όσο και ανθρώπινης ασφάλειας. Το Ισλαμαμπάντ επίσημα υποστηρίζει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να σταματήσει ή να εκτραπεί το νερό που ανήκει στο Πακιστάν θα θεωρηθεί πράξη πολέμου (Rhea Mogul, Aishwarya S. Iyer, Sophia Saifi and Esha Mitra, 2025, CNN).
Επίλογος
Αν και φαίνεται να επήλθε μία -έστω και προσωρινή- ηρεμία στο έντονο συγκρουσιακό τοπίο, μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας, που πρόσφατα αναζωπυρώθηκε ταχύτατα, μετά από καιρό, ακόμα και η πιθανότητα μόνο μίας πυρηνικής απειλής για τον κόσμο, καθιστά τη διαχείριση των διακρατικών ζητημάτων των δύο χωρών, ιδιαίτερα σημαντική για την περιφερειακή και τη διεθνή ασφάλεια. Και, ακόμα και αν οι διασυνοριακές διαφορές μεταξύ τους είναι, πράγματι, ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για την διμερή και πολυμερή διπλωματία, οι μετριοπαθείς και ψύχραιμες πολιτικές φωνές πρέπει να επικρατήσουν, αν ο στόχος είναι όντως να αποφευχθούν τα χειρότερα σενάρια για το μέλλον της περιοχής και των δισεκατομμυρίων κατοίκων των δύο χωρών, και όχι μόνο. Όλα τα χρήσιμα συμπεράσματα που εξάγονται από τις πολιτικές και στρατιωτικές κινήσεις των δύο χωρών, μέσα στο διάστημα που αναλύθηκε στην έρευνα αυτή, μπορούν να συντελέσουν στο να επιστήσουν την προσοχή της διεθνούς κοινότητας, ως προς το τι είδους μέτρα ωφείλουν να λάβουν, τόσο τα κράτη, όσο και αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί, ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο τα ενδεχόμενα μίας σύγκρουσης με δυσχερείς επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο στο μέλλον.
Βιβλιογραφία
Rhea Mogul, Aishwarya S. Iyer, Sophia Saifi and Esha Mitra. (2025). A tourist massacre in Kashmir is escalating tensions between India and Pakistan. Here’s what we know. CNN. https://edition.cnn.com/2025/04/24/india/pahalgam-india-pakistan-attack-explainer-intl-hnk
Nitya Thirumalai. (2025). Are India-Pakistan At War? If Yes, Who Will Declare It? News18.com. https://www.news18.com/explainers/are-india-pakistan-at-war-if-yes-who-will-declare-it-explained-ws-kl-9329265.html
Kate Lamb and Jamie Wilson. (2025). India-Pakistan military conflict: what we know so far. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/may/10/india-pakistan-military-reprisals-escalate-what-we-know-so-far
Niha Masih, Victoria Bisset and Frances Vinall. (2025). India and Pakistan agreed to a ceasefire. But what caused the latest tensions? The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/07/india-pakistan-conflict-kashmir-explained/
Aqil Shah. (2025). The Next War Between India and Pakistan. Why New Delhi’s Failure to Deter Islamabad Will Fuel Future Violence. Foreign Affairs. https://www.foreignaffairs.com/india/next-war-between-india-and-pakistan
Rhea Mogul, Sophia Saifi, Aishwarya S. Iyer, Aditi Sangal, Elise Hammond, Tori B. Powell, Jessie Yeung, Lex Harvey and Antoinette Radford. (2025). May 7, 2025 India launches attacks on Pakistan after Kashmir massacre. CNN. https://edition.cnn.com/world/live-news/india-pakistan-attack-kashmir-tourists-intl-hnk
Esha Mitra, Mukhtar Ahmad, Aishwarya S Iyer, Kara Fox and Jessie Yeung.(2025). Dozens killed as gunmen massacre tourists in Kashmir beauty spot. CNN. https://edition.cnn.com/2025/04/22/asia/gunmen-open-fire-jammu-kashmir-intl/index.html
Aditi Sangal, Rhea Mogul, Sophia Saifi, Esha Mitra, Alex Stambaugh, James Legge, Sophie Tanno, Christian Edwards and Adrienne Vogt. (2025). India-Pakistan truce appears to hold despite accusations of violations. CNN. https://edition.cnn.com/world/live-news/india-pakistan-operation-sindoor-05-10-25
Anbarasan Ethirajan. (2025). Is China the winner in the India-Pakistan conflict? BBC. https://www.bbc.com/news/articles/c1w3dln352vo
Abid Hussain. (2025). How conflict with India helped boost the Pakistan military’s domestic image. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2025/5/20/how-conflict-with-india-helped-boost-the-pakistan-militarys-domestic-image
Usaid Siddiqui. (2025). Did Pakistan shoot down five Indian fighter jets? What we know. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2025/5/14/did-pakistan-shoot-down-five-indian-fighter-jets-what-we-know
Rahul Roy-Chaudhury. (2025). India–Pakistan drone and missile conflict: differing and disputed narratives. IISS. https://www.iiss.org/online-analysis/online-analysis/2025/05/indiapakistan-drone-and-missile-conflict-differing-and-disputed-narratives/
The Times of India. (2025). India Pakistan Ceasefire Live highlights: ‘Pak has violated ceasefire over last few hours, India giving befitting reply,’ says MEA. https://timesofindia.indiatimes.com/india/india-pakistan-tensions-live-updates-loc-military-bases-border-airstrikes-drone-attacks-jammu-rajasthan-punjab-blackout/liveblog/121015783.cms
The Hindu. (2025). Pahalgam Terror Attack. A memorial. https://www.thehindu.com/infographics/2025-04-24/pahalgam-terror-attack-victims-tribute/index.html
Central Intelligence Agency. (2002). Jammu and Kashmir. https://www.cia.gov/library/abbottabad-compound/37/374CB8CF12C9742A9133BE7CEED44E13_%D9%83%D8%B4%D9%85%D9%8A%D8%B1.doc.pdf
Stanley A. Wolpert. (2025). British raj. Britannica. https://www.britannica.com/event/British-raj
Britannica. (2025). Kashmir. https://www.britannica.com/place/Kashmir-region-Indian-subcontinent
Gitanjaly Roy. (2025). Article 370 of the Constitution of India. Britannica. https://www.britannica.com/topic/Article-370-of-the-Constitution-of-India
BBC. (2019). Kashmir: Why India and Pakistan fight over it. https://www.bbc.com/news/10537286
BBC. (2019). Jammu and Kashmir: India formally divides flashpoint state. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-50233281
Rifat Fareed. (2019). UN report on Kashmir calls for probe into human rights violations. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2019/7/8/un-report-on-kashmir-calls-for-probe-into-human-rights-violations
FIDH International Federation for Human Rights. (2024). Jammu & Kashmir: New report details India’s land rights violations since the abrogation of statehood. https://www.fidh.org/en/region/asia/india/jammu-kashmir-new-report-details-india-s-land-rights-violations-since
Meenakshi Ganguly. (2019). A New, Uncertain Era Begins for Kashmir. Human Rights Watch. https://www.hrw.org/news/2019/10/31/new-uncertain-era-begins-kashmir
Human Rights Watch. (2020). India: Abuses Persist in Jammu and Kashmir. https://www.hrw.org/news/2020/08/04/india-abuses-persist-jammu-and-kashmir
Human Rights Watch. (2024). India: Repression Persists in Jammu and Kashmir. https://www.hrw.org/news/2024/07/31/india-repression-persists-jammu-and-kashmir
United Nations. (2018). 30 articles on the 30 Articles of the Universal Declaration of Human Rights. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2018/11/30-articles-30-articles-universal-declaration-human-rights?LangID=E&NewsID=23871
United Nations. (2019). Press briefing note on Indian-Administered Kashmir. https://www.ohchr.org/en/press-briefing-notes/2019/10/press-briefing-note-indian-administered-kashmir?LangID=E&NewsID=25219
United Nations. (2021). Experts call for immediate release of Kashmiri human rights defender. https://news.un.org/en/story/2021/12/1108592
Amber Mastoi. (2020). Human rights abuses in Kashmir—an urgent call for the international community to act. Human Rights Pulse. https://www.humanrightspulse.com/mastercontentblog/human-rights-abuses-in-kashmiran-urgent-call-for-the-international-community-to-act
Anadolu Agency. (2021). UN experts confront India over human rights abuses in Kashmir. Daily Sabah. https://www.dailysabah.com/world/asia-pacific/un-experts-confront-india-over-human-rights-abuses-in-kashmir
Πηγή εικόνας κειμένου: Are India-Pakistan At War? If Yes, Who Will Declare It? | Explained