Το ιστορικό υπόβαθρο της διαμάχης για το Κασμίρ και οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων την περίοδο 2019-2025 – Student Association for International Affairs

Γράφει ο Χαράλαμπος Δασκαλάκης

Πρόλογος

Η περιοχή του Κασμίρ, αποτελεί μέρος της λεγόμενης Ινδικής υποηπείρου. Συνορεύει με την Κίνα στα ανατολικά, το Αφγανιστάν βορειοδυτικά, το Πακιστάν στα δυτικά, και την Ινδία στα νότια. Αποτελεί ένα αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ της Ινδίας και του Πακιστάν, από το 1947, μετά και το τέλος της Βρετανικής διοίκησης της περιοχής. Το 1972, υπήρξε συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών για μία συνοριογραμμή, που χώριζε ουσιαστικά το έδαφος αυτό, σε δύο διοικητικές περιοχές, μία για κάθε κράτος, αλλά δεν έγινε απόλυτα σεβαστή στην πράξη από καμία πλευρά. Σήμερα, στην διοικητική περιοχή των -όπως ονομάζονται από το Πακιστάν- «Αζάντ Κασμίρ»(«Ελεύθερο Κασμίρ») και «Γκίλγκιτ-Μπαλτιστάν», ασκεί έλεγχο το Πακιστάν, ενώ η Ινδία ελέγχει τα συνορεύοντα με αυτήν εδάφη στα νότια της περιοχής, τα λεγόμενα «Τζαμού και Κασμίρ» και «Λαντάκχ». Σύμφωνα με την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των ΗΠΑ, το Κασμίρ είναι το σπίτι περίπου 10 εκατομμυρίων ανθρώπων(CIA, 2002).

Εισαγωγή

Ο Ινδουισμός φαίνεται να εισήχθη στην περιοχή, περί τον τρίτο αιώνα μ.Χ., και, μέχρι και περίπου δέκα αιώνες αργότερα και την Μουσουλμανική κατάκτηση του Κασμίρ το 1346, η περιοχή παρέμενε ένα σημαντικό Ινδουιστικό κέντρο. Η Μουσουλμανική κυριαρχία, διήρκησε κοντά στους πέντε αιώνες, ώσπου, το 1819 περνάει η διοίκηση του Κασμίρ πλέον στα χέρια Ινδών βασιλέων (Britannica, 2025). Το «Βρετανικό Ρατζ»(British Raj), όπως ονομάστηκε η βρετανική εντολή στην Ινδία, ξεκινάει το 1858, και τελειώνει, με την ανεξαρτησία πλέον, της Ινδίας και του Πακιστάν, το 1947(Stanley A. Wolpert, 2025). Εκτός όμως των οριοθετημένων συνόρων των δύο χωρών, όπως είναι γνωστά σήμερα, μία αμφισβητούμενη περιοχή στα βόρεια, στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, έμελλε να αποτελέσει αντικείμενο διχογνωμίας και εντάσεων, για όλα τα επόμενα χρόνια έως και τη σημερινή εποχή.

Θεωρείται πάντως ότι, τουλάχιστον έως και την διάσπαση της Βρετανικής Ινδίας κατά το 1947, η πλειονότητα του πληθυσμού του Κασμίρ ήταν πράγματι Μουσουλμανική. Το πρόβλημα για τους κατοίκους της περιοχής ξεκίνησε μετά την ανεξαρτησία των δύο κρατών, όταν, βάσει των όρων που έθεσαν το Πακιστάν και η Ινδία στη συμφωνία τους για τις κατά τόπους ανεξάρτητες περιφέρειες, οι τελευταίες είχαν την επιλογή σχετικά με την χώρα στην οποία θα ανήκαν διοικητικά εφεξής, ή ακόμα, εάν θα παρέμεναν ανεξάρτητες. Αντίθετα όμως με τη γνώμη της μουσουλμανικής πλειοψηφίας της περιφέρειας του, ο Μαχαραγιάς (Ινδικός τίτλος εξουσίας) του Κασμίρ, επέλεξε την ίδια χρονιά να προσχωρήσει επίσημα η περιφέρεια αυτή στην Ινδία, κάτι που προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στον Μουσουλμανικό πληθυσμό, αρνητικές αντιδράσεις από την Κυβέρνηση του Πακιστάν και, εν τέλει, μία πρώτη σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών, με αφορμή το Κασμίρ, που έληξε το 1949, με την παρέμβαση και των Ηνωμένων Εθνών.

Οι συνεχόμενες αποτυχημένες προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος αναπόφευκτα ενίσχυσαν την στρατιωτική παρουσία των δύο χωρών στα σύνορα τους. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε τρεις πολέμους, μέχρι και τη δεκαετία του 1980 και πιο συγκεκριμένα το 1948, το 1965 και το 1971(Anadolu Agency, 2021). Σε κάθε περίπτωση, δεν αποκλιμακώθηκε η ένταση τις επόμενες δεκαετίες. Το 1999, μάλιστα (Μάιος-Ιούλιος 1999), έλαβε χώρα και ο λεγόμενος «Πόλεμος του Καργίλ», στην ομώνυμη περιοχή Καργίλ, του διοικητικά Ινδικού Λαντάκχ, ο οποίος έληξε με την απόσυρση των Πακιστανικών στρατευμάτων, έπειτα και από απόφαση του -τότε- Πρωθυπουργού του Πακιστάν, Ναουάζ Σαρίφ. Με το ξεκίνημα του 21ου αιώνα τα πράγματα έδειχναν να ηρεμούν, έπειτα από μία συμφωνία εκεχειρίας, το 2003(Anadolu Agency, 2021), που εγκαινίασε μία νέα περίοδο διμερών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και το άνοιγμα των συνόρων το 2008, για εμπορικούς λόγους, το οποίο επέτρεπε σε οχήματα να περνούν μέσω Κασμίρ για να μεταφέρουν προϊόντα από και προς τις δύο χώρες για πρώτη φορά από το 1947 (Britannica, 2025).

Οι συνεχείς εντάσεις στην περιοχή του Κασμίρ την τελευταία δεκαετία, και οι αναφορές για παραβιάσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Οι όποιες -ελάχιστες- θετικές εξελίξεις σε διμερές επίπεδο μεταξύ των δύο γειτονικών κρατών, δεν αποτέλεσαν τελικά την βάση για μία διαρκή ειρήνη στην περιοχή. Στον απόηχο των λαϊκών εντάσεων και εξεγέρσεων του 2016 και του 2018, που οδήγησαν συνολικά στον θάνατο πάνω από 530 ανθρώπους(άμαχοι πολίτες αλλά και στρατιώτες, αλλά και της φονικής έκρηξης που σκότωσε 40 άντρες των αστυνομικών δυνάμεων της Ινδίας στην Πουλγουάμα (BBC, 2019), το 2019 έμελλε να είναι η χρονιά-ορόσημο των εξελίξεων που ακολούθησαν για το Κασμίρ. Και σύμφωνα με έρευνες έκτοτε του ΟΗΕ(United Nations) και του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων(Human Rights Watch), οι εντάσεις δεν αφορούσαν μονάχα μεμονωμένα περιστατικά βίας, αλλά στην πραγματικότητα αποτελούσαν μία δυσχερή καθημερινότητα για τους κατοίκους του «Ινδοκρατούμενου Κασμίρ».

Σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση που παρείχε στις 29 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς ο Εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ρούπερτ Κόλβιλ, ο «πληθυσμός του διοικητικά Ινδικού Κασμίρ συνεχίζει να στερείται ένα μεγάλο εύρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων»(UN, 2019). Πώς όμως έφτασε στο σημείο να πραγματοποιήσει μία τέτοια δήλωση, καταδεικνύοντας μάλιστα παρακάτω στην ενημέρωσή του αυτή και τις «Ινδικές αρχές»(UN, 2019), και συγκεκριμένα σε ποια ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρθηκε; Ποιό ήταν το πλαίσιο τότε, εντός του οποίου διαδραματίστηκαν οι εξελίξεις που απασχόλησαν τόσο διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, ως επίσημους φορείς, όσο και την κοινή γνώμη;

Το τέλος της αυτονομίας των Ινδοκρατούμενων περιοχών του Κασμίρ ως αφετηρία νέων εντάσεων και αφορμή για παραβιάσεις Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Το λεγόμενο «Άρθρο 370», αποτελούσε μία διάταξη του Ινδικού Συντάγματος σύμφωνα με την οποία η περιοχή του Κασμίρ που ελέγχεται από την Ινδία απολάμβανε από το 1950 και έπειτα δικαιώματα μιας ιδιαίτερης μορφής αυτονομίας. Η Ινδική κυβέρνηση, ήταν ως επί το πλείστον υπεύθυνη για θέματα άμυνας και εξωτερικών σχέσεων του Ινδοκρατούμενου μισού της περιοχής, του λεγόμενου «Τζαμού και Κασμίρ», ενώ το τελευταίο, είχε το δικαίωμα ακόμα και στο δικό του Σύνταγμα(Gitanjaly Roy, 2025). Η κυβέρνηση της Ινδίας, στις 5 Αυγούστου του 2019 αποφάσισε να τερματίσει κάθε μορφή αυτονομίας στις περιοχές που ελέγχει τόσο στην περιφέρεια του «Τζαμού/Κασμίρ», όσο και σε αυτή του «Λαντάκχ» και να κυβερνώνται οι εν λόγω περιοχές, απευθείας από το Νέο Δελχί(BBC, 2019) -απόφαση που τέθηκε σε ισχύ στις 31.10.2019(Meenakshi Ganguly, 2019).

Στις πρώτες ενέργειες της Ινδικής Κυβέρνησης, συγκαταλέγεται ένα μεγάλο εύρος απαγορεύσεων για τους κατοίκους του «Τζαμού και Κασμίρ». Αναλυτικότερα, ο περιορισμός της μετακίνησης στην περιοχή και η απαγόρευση της χρήσης του διαδικτύου από τους κατοίκους μειώνοντας έτσι σημαντικά αφενός την μεταξύ τους επικοινωνία, αφετέρου την ενημέρωση τους από και προς τον υπόλοιπο κόσμο, αποτέλεσαν τη βάση για τις μετέπειτα απολυταρχικές αποφάσεις από την Ινδική ηγεσία. Σε περίπτωση άρνησης συμμόρφωσης από την πλευρά των κατοίκων με απαγορεύσεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν, αλλά και σε οποιαδήποτε προσπάθεια διαμαρτυρίας και αντίδρασης εναντίον των αποφάσεων της κυβέρνησης, φαίνεται να επιβάλλονταν ακόμα και προληπτικές συλλήψεις(Meenakshi Ganguly, 2019). Η περιοχή -σε αναλογία με τα μετρά αντιμετώπισης της Πανδημίας Covid19 για τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά για διαφορετικούς λόγους- κινούνταν ήδη σε ρυθμούς ενός είδους «αποκλεισμού»(«lockdown»).

Πολιτικοί ηγέτες με εντοπιότητα στο Κασμίρ, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν με τα κοινά πριν ανατραπεί το καθεστώς αυτονομίας της περιοχής, εξαναγκάστηκαν σε κατ’οίκον περιορισμό, ενώ αρκετοί κάτοικοι, αμέσως μετά την αλλαγή αυτή, συνελήφθησαν κατευθείαν από τα σπίτια τους, χωρίς να έχει προηγηθεί κάποια αναφορά σε συγκεκριμένες κατηγορίες(BBC, 2019). Οικουμενικές ελευθερίες όπως αυτές της μετακίνησης, της συνάθροισης, της πρόσβασης στην πληροφορία, λόγου και έκφρασης, της πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη, πλέον δεν ήταν δεδομένες, έως ακόμα και δυσεύρετες να υπάρξουν για τον οποιονδήποτε άνθρωπο της συγκεκριμένης Ινδικής περιφέρειας. Ακόμα, ανάμεσα στους συλληφθέντες για την αποτροπή «εξεγέρσεων»(«violent protests»), το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κάνει λόγο για 144 παιδιά(Human Rights Watch, 2020). Ενώ, στην ίδια έρευνα, αναφέρει ένα σύνολο 400 συλληφθέντων που κρατούνται, σύμφωνα με τον Ινδικό Νόμο στις φυλακές χωρίς δίκη έως και δύο έτη μετά τη φυλάκιση τους. Δεν παραλείπει, επίσης, να κάνει αναφορά σε δυσμενή μεταχείριση των κρατουμένων, ακόμα και βασανιστήρια. Αρκετοί εκ των εγχώριων δημοσιογράφων που προσπάθησαν να αναδείξουν τη δυσάρεστη καθημερινότητα αυτή, είτε μέσω προσωπικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είτε χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπου εργάζονταν, υποβλήθηκαν σε έρευνα από τις αστυνομικές αρχές, ενώ τα δημοσιεύματα τους χαρακτηρίστηκαν ως «αντεθνικά». Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του 2020, η Ινδική Κυβέρνηση, θα παραχωρήσει στις αστυνομικές αρχές μάλιστα το δικαίωμα να κρίνουν εκείνες τι αποτελεί «ψευδή είδηση» ή ακόμα και «ανήθικη ή αντεθνική δραστηριότητα», εκχωρώντας τους κάθε εξουσία να δράσουν σχετικά(Human Rights Watch, 2020).

Οι απαγορεύσεις των ελευθερίων όμως, όπως της πρόσβασης στην πληροφορία και στο διαδίκτυο και ο περιορισμός των μετακινήσεων, σε μία περίοδο έντονου υγειονομικού ενδιαφέροντος λόγω της Πανδημίας, είχε και σοβαρές επιπτώσεις και σε άλλους τομείς. Η εξάπλωση του ιού Covid-19, κατέστησε επιτακτική την ανάγκη για γρήγορη πρόσβαση στην έγκυρη ενημέρωση μέσω υψηλών ταχυτήτων στο διαδίκτυο, ώστε να επιτυγχάνεται η σωστή ιατρική περίθαλψη, εκπαίδευση και επικοινωνία των επαγγελματιών υγείας. Η επιβολή χαμηλών ταχυτήτων στο διαδίκτυο και η έλλειψη πηγών ενημέρωσης αλλά και επικοινωνίας μεταξύ του ιατρικού προσωπικού σε διεθνές επίπεδο, μείωσε δραματικά τις ικανότητες ανταπόκρισης των ιατρών, νοσηλευτών και εγχώριων ιατρικών μονάδων στις υγειονομικές ανάγκες του πληθυσμού την δύσκολη αυτή περίοδο(Human Rights Watch, 2020).

Ο τομέας της εκπαίδευσης, επίσης, δεν έμεινε ανεπηρέαστος από τις προαναφερθείσες κυβερνητικές αποφάσεις. Οι απαγορεύσεις σχετικά με την χρήση του διαδικτύου και της πληροφορίας, δυσχέραιναν ιδιαίτερα το έργο μαθητών, φοιτητών και εκπαιδευτικών στην πορεία τους προς τη γνώση. Τα διαδικτυακά μαθήματα που εφαρμόστηκαν αναγκαστικά, εξαιτίας του κινδύνου της εξάπλωσης του ιού, δεν λειτουργούσαν στο επίπεδο που θα διευκόλυνε την εκπαίδευση, στερώντας έτσι ουσιαστικά και το ίδιο το δικαίωμα σε αυτήν (Human Rights Watch, 2020).

Στο πλαίσιο της έρευνας σχετικά με τις στερήσεις των δικαιωμάτων των κατοίκων του Κασμίρ, ιδίως της Μουσουλμανικής κοινότητας από το Ινδικό Κράτος, το «Human Rights Pulse» παρουσιάζει ένα άρθρο της ερευνήτριας Amber Mastoi, στο οποίο αναφέρει συγκεκριμένα δικαιώματα που αναγράφονται στην Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(UN – Universal Declaration of Human Rights, 1948), αναλύοντας συνοπτικά τον τρόπο με τον οποίο αυτά παραβιάζονται. Προλογίζοντας μάλιστα την παρουσίαση αυτή με τη φράση ότι: «η παράνομη κατοχή του Κασμίρ από την Ινδική Κυβέρνηση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με πληθώρα άρθρων σχετικά με τα 30 Θεμελιώδη Ανθρώπινα Δικαιώματα» (Amber Mastoi, 2020). Συγκεκριμένα, η εκτεταμένη χρήση βίας, από τις Ινδικές αρχές, κυρίως εναντίον άμαχου πληθυσμού, αντιτίθεται εν αρχή, στο Άρθρο 3 της ΟΔΔΑ, για το δικαίωμα στη ζωή. Οι ανθρώπινες απώλειες, ακόμα και μόνο οι απειλές για τη ζωή των κατοίκων, σε καμία περίπτωση δεν διασφαλίζουν την διαβίωση και το μέλλον των ανθρώπων της περιοχής (Amber Mastoi, 2020).

Το Άρθρο 5 της Οικουμενικής Διακήρυξης, αναφέρεται στην ελευθερία όλων των ανθρώπων από βασανιστήρια, ενώ το Άρθρο 2 στην απαγόρευση των διακρίσεων(UN, 2018), και οι αναφορές για απάνθρωπη μεταχείριση Μουσουλμάνων κρατουμένων, στα χέρια των Ινδικών δυνάμεων ασφαλείας, καταδεικνύουν εμφανή παραβίαση των αρχών αυτών. Στην ίδια έρευνα του «Human Rights Pulse», γίνεται ιδιαίτερη μνεία και στις περιπτώσεις αναφορών για βιασμό γυναικών από το Κασμίρ, χρησιμοποιώντας ως πηγές το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και εγχώριες εφημερίδες παλαιότερων δεκαετιών, καταγράφοντας έως και 11,170 περιπτώσεις βιασμών από την έναρξη της διαμάχης για την περιοχή έως και σήμερα. Οριοθετώντας πάνω από 800 εξ αυτών μόνο το 1992(Amber Mastoi, 2020).

Το Άρθρο 13, αναφέρεται στην ελευθερία της μετακίνησης των ανθρώπων, ενώ οποιαδήποτε προσπάθεια για περιορισμό των μετακινήσεων και των συγκεντρώσεων έχοντας ως δικαιολογία την «πρόληψη εκδήλωσης εξεγέρσεων», όπως δηλαδή προβλήθηκαν οι σχετικές ενέργειες από την ινδική πλευρά, εμποδίζει κάθε αντίστοιχο δικαίωμα(Amber Mastoi, 2020).

Εξέχουσας σημασίας για την περίπτωση του Κασμίρ είναι επίσης το Άρθρο 18, το οποίο κατοχυρώνει τη θρησκευτική ελευθερία. Υπήρξαν όμως, όπως αναφέρει το Human Rights Pulse, περιπτώσεις περιορισμού ή ακόμα και απαγόρευσης, Μουσουλμανικών θρησκευτικών πρακτικών. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτει το κλείσιμο τζαμιών και η απαγόρευση του Azan(κάλεσμα για προσευχή). Συνδυαστικά ωστόσο με το Άρθρο 19 της ΟΔΔΑ, το οποίο αναφέρεται στην «Ελευθερία της Γνώμης και της Έκφρασης»(Amber Mastoi, 2020), οι τελευταίες ενέργειες της Ινδικής Κυβέρνησης, έχουν και την ανάγνωση ότι αντιβαίνουν και σε αυτό το ανθρώπινο δικαίωμα, το οποίο περικλείει κάθε θρησκευτική, πολιτική και κοινωνική άποψη και πρακτική από την πλευρά των πολιτών του Κασμίρ ασχέτως εάν αφορά αυτό σε Μουσουλμάνους, Ινδουιστές, ή οποιαδήποτε άλλη θρησκευτική κοινότητα. Και σε όλους αυτούς τους τομείς της ατομικής έκφρασης, οι ελευθερίες των πολιτών της περιοχής του «Τζαμού και Κασμίρ» δείχνουν να καταπατώνται.

Επίλογος

Ολόκληρη η περιοχή του Κασμίρ, ανεξάρτητα από τον διαχωρισμό της στα επιμέρους διοικητικά τμήματα της και ποια εξ αυτών ελέγχονται αποτελεσματικά από την Κυβέρνηση του Πακιστάν ή της Ινδίας, αποτελεί για δεκαετίες ένα αμφισβητούμενο έδαφος μεταξύ των δύο χωρών, ικανό να προκαλεί συχνά εντάσεις, εξεγέρσεις, έως και πολέμους.

Όμως, στη σημερινή εποχή, με τις δεσμεύσεις των κρατών-μελών του ΟΗΕ απέναντι στο Διεθνές Δίκαιο, την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την ύπαρξη πληθώρας περιφερειακών, διεθνών και μη κερδοσκοπικών οργανισμών, που δραστηριοποιούνται σχετικά, τα κράτη οφείλουν να αποτελούν μια νησίδα ασφάλειας και ελευθερίας για τους πολίτες τους, και όχι ένα περιβάλλον διώξεων και φόβου. Με αφετηρία την αλλαγή της στάσης της Ινδίας απέναντι στους ανθρώπους του Κασμίρ, ολόκληρη η Διεθνής Κοινότητα καλείται να ενεργήσει για την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και να καταδικάσει όσους είναι υπεύθυνοι για περιορισμούς και απαγορεύσεις, που αντιβαίνουν στις ανθρώπινες ελευθερίες σε τόσο δοκιμασμένες περιοχές, όπως αυτή του Κασμίρ.

Βιβλιογραφία

Meenakshi Ganguly. (2019). A New, Uncertain Era Begins for Kashmir. Human Rights Watch

Human Rights Watch. (2020). India: Abuses Persist in Jammu and Kashmir

Human Rights Watch. (2024). India: Repression Persists in Jammu and Kashmir

United Nations. (2018). 30 articles on the 30 Articles of the Universal Declaration of Human Rights

United Nations. (2019). Press briefing note on Indian-Administered Kashmir

United Nations. (2021). Experts call for immediate release of Kashmiri human rights defender

Amber Mastoi. (2020). Human rights abuses in Kashmir—an urgent call for the international community to act. Human Rights Pulse

Jason Burke. (2015). Indian forces in Kashmir accused of human rights abuses cover-up. The Guardian

Stanley A. Wolpert. (2025). British raj. Britannica

Gitanjaly Roy. (2025). Article 370 of the Constitution of India. Britannica

Central Intelligence Agency. (2002). Jammu and Kashmir