Γράφει ο Ηλίας Τσακαγιάννης
Εισαγωγή
Οι σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΕΕ) και του Καναδά συνιστούν ένα πρότυπο διατλαντικής συνεργασίας, το οποίο βασίζεται σε κοινές αξίες, ιστορικούς δεσμούς και την προσήλωση στον πολυμερισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Από τις πρώτες μορφές συνεργασίας τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 έως τη σύγχρονη στρατηγική εταιρική σχέση που καθορίζεται από συμφωνίες, όπως η CETA και η SPA, οι σχέσεις ΕΕ-Καναδά έχουν εξελιχθεί σε ένα πολύπλευρο και αμοιβαία επωφελές σχήμα συνεργασίας.
Η ανάπτυξη αυτών των σχέσεων αντικατοπτρίζει την ευρύτερη επιδίωξη των δύο εταίρων για την ενίσχυση της παγκόσμιας σταθερότητας, την προώθηση της οικονομικής ευημερίας και την αποτελεσματική διαχείριση των διεθνών προκλήσεων. Η παρούσα έρευνα εξετάζει αναλυτικά την ιστορική εξέλιξη των σχέσεων ΕΕ-Καναδά, την οικονομική και πολιτική συνεργασία, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και τις μελλοντικές προοπτικές αυτής της διατλαντικής στρατηγικής σύμπραξης.
1. Ιστορικό Πλαίσιο και Εξέλιξη της Συνεργασίας
Η θεσμική απαρχή των διατλαντικών σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης(τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας – ΕΟΚ) και του Καναδά εντοπίζεται στη δεκαετία του 1970, και συγκεκριμένα το 1976, όταν υπεγράφη η πρώτη συμφωνία-πλαίσιο εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας. Η εν λόγω συμφωνία αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο, καθώς ήταν η πρώτη διμερής συμφωνία του είδους της που συνήφθη μεταξύ της ΕΟΚ και μιας ανεπτυγμένης βιομηχανικής χώρας. Το γεγονός αυτό ανέδειξε τον Καναδά ως στρατηγικό και πρωτοπόρο εταίρο της Ευρώπης πέραν του Ατλαντικού, εγκαινιάζοντας μια νέα φάση στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΟΚ, η οποία μέχρι τότε επικεντρωνόταν κυρίως σε συνεργασίες με αναπτυσσόμενες χώρες ή γειτονικά κράτη (European External Action Service, 2021).
Η συμφωνία του 1976 δεν περιοριζόταν αποκλειστικά στο πεδίο του εμπορίου, αλλά παρουσίαζε έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα, ενσωματώνοντας πρόνοιες για την ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου, τη διεύρυνση της επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας, καθώς και την προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών. Ως εκ τούτου, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πρώτα παραδείγματα των λεγόμενων «συμφωνιών νέας γενιάς» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες επιδιώκουν τη σύνδεση οικονομικών συμφερόντων με ευρύτερους πολιτικούς και θεσμικούς στόχους. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η συμφωνία συνέβαλε στη σταδιακή διαμόρφωση ενός πιο συνεκτικού και θεσμικά δομημένου πλαισίου εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, που υπερβαίνει τις παραδοσιακές εμπορικές προσεγγίσεις.
Κατά τις επόμενες δεκαετίες, οι διμερείς σχέσεις εμβαθύνθηκαν μέσω σημαντικών πολιτικών πρωτοβουλιών. Η Νέα Ατλαντική Ατζέντα(New Transatlantic Agenda) του 1996 προσδιόρισε κοινούς στόχους στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, της ασφάλειας και της βιώσιμης ανάπτυξης. Εν συνεχεία, ακολούθησε η Ατλαντική Σύμπραξη(2004), η οποία εστίασε στη συνεργασία για τη δημοκρατία, την ειρήνη και τη διαχείριση κρίσεων.
Η καμπή στις σχέσεις ήρθε το 2016 με την υπογραφή δύο κομβικών συμφωνιών: Της Συμφωνίας Στρατηγικής Συνεργασίας(Strategic Partnership Agreement-SPA) και της Συνολικής Οικονομικής και Εμπορικής Συμφωνίας(Comprehensive Economic and Trade Agreement-CETA). Οι συμφωνίες αυτές θεμελίωσαν ένα ανανεωμένο και θεσμικά οριοθετημένο πλαίσιο συνεργασίας, επεκτείνοντας το φάσμα της από την οικονομία έως την ασφάλεια, την ενέργεια, την έρευνα και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
2. Οικονομικές Σχέσεις και Εμπορική Ενοποίηση
Η οικονομική διάσταση αποτελεί έναν από τους βασικότερους πυλώνες της σχέσης ΕΕ-Καναδά. Η CETA, που τέθηκε σε προσωρινή εφαρμογή το 2017, επιδιώκει τη δημιουργία ενός εκτεταμένου ελεύθερου εμπορικού χώρου, μέσω της κατάργησης σχεδόν του 98% των τελωνειακών δασμών και της μείωσης των μη δασμολογικών εμποδίων. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή(2016), η συμφωνία αναμένεται να αυξήσει τον διμερή εμπορικό όγκο κατά 20% και να οδηγήσει σε αύξηση των επενδύσεων και της δημιουργίας θέσεων εργασίας.
Ο Καναδάς κατατάσσεται μεταξύ των 15 κυριότερων εμπορικών εταίρων της ΕΕ εκτός Ευρώπης, ενώ η ΕΕ αποτελεί τον δεύτερο σημαντικότερο εμπορικό εταίρο του Καναδά, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το διμερές εμπόριο καλύπτει ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων βιομηχανικών ειδών, γεωργικών προϊόντων, υπηρεσιών και ψηφιακής τεχνολογίας.
Η Συνολική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία(CETA) μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Καναδά δεν περιορίζεται μόνο στην άρση των δασμών και των τελωνειακών φραγμών, αλλά περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ρυθμίσεων που αποσκοπούν στη διευκόλυνση και ενίσχυση της διμερούς οικονομικής συνεργασίας. Συγκεκριμένα, η συμφωνία προβλέπει μέτρα για την ενίσχυση των επενδύσεων, τη βελτίωση της διαφάνειας στις δημόσιες συμβάσεις, τη διευκόλυνση της αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων, την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής βιωσιμότητας.
Σε ό,τι αφορά το επενδυτικό περιβάλλον, η CETA επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πιο σταθερό και προβλέψιμο πλαίσιο για τους επενδυτές. Η συμφωνία καθορίζει ρητά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τόσο των ξένων επενδυτών όσο και των κρατών υποδοχής, εστιάζοντας στην αποτροπή αυθαίρετων ή διακριτικών μέτρων εις βάρος των επενδύσεων.
Ένα από τα πλέον καινοτόμα στοιχεία της συμφωνίας είναι η θέσπιση του Συστήματος Επενδυτικού Δικαστηρίου(Investment Court System – ICS), το οποίο αντικαθιστά τους παραδοσιακούς μηχανισμούς διαιτησίας που επικρατούσαν στο διεθνές επενδυτικό δίκαιο (Investor-State Dispute Settlement – ISDS). Το νέο αυτό σύστημα αποσκοπεί στην ενίσχυση της θεσμικής ανεξαρτησίας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας των διαδικασιών επίλυσης διαφορών. Περιλαμβάνει μόνιμο σώμα ανεξάρτητων δικαστών, δημόσιες ακροάσεις και δημοσίευση των αποφάσεων, ενώ προβλέπει και διαδικασία έφεσης. Οι καινοτομίες αυτές ανταποκρίνονται στις έντονες ανησυχίες που έχουν εκφραστεί τα τελευταία χρόνια για τη λειτουργία των παραδοσιακών διαιτητικών οργάνων, τα οποία συχνά κατηγορούνται για έλλειψη διαφάνειας, σύγκρουση συμφερόντων και περιορισμένη δυνατότητα ελέγχου των αποφάσεών τους.
Παράλληλα, η CETA ενσωματώνει διατάξεις για την προστασία του δημοσίου συμφέροντος, διασφαλίζοντας ότι τα κράτη διατηρούν το δικαίωμα να νομοθετούν για θέματα που αφορούν την προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και της εργασίας, ακόμη και αν αυτά τα μέτρα επηρεάζουν τις επενδύσεις. Αυτό αποτελεί σημαντικό βήμα προς την ισορροπία μεταξύ της προώθησης των επενδύσεων και της διατήρησης των θεμελιωδών κοινωνικών και περιβαλλοντικών αξιών.
Επιπροσθέτως, η Συμφωνία για το κρασί και τα οινοπνευματώδη ποτά (2003) που υπογράφηκε το Σεπτέμβριο του 2003 με την ισχύ της να ξεκινά τον Ιούνιο του 2004, κατάφερε να επιλύσει ζητήματα σχετικά με το εμπόριο του κρασιού και των οινοπνευματωδών ποτών και συγκεκριμένα για την πρόσβαση των προϊόντων αυτών στις αγορές του Καναδά και της ΕΕ. Τα κυριότερα σημεία του περιεχομένου της συμφωνίας ήταν η υιοθέτηση μιας απλοποιημένης διαδικασίας πιστοποίησης για τις εξαγωγές κρασιού προερχόμενες από τον Καναδά, την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων κρασιού και για τις δύο πλευρές και τη διαφάνεια στα συστήματα διανομής οινοπνευματωδών ποτών του Καναδά προς όφελος της ΕΕ. Παραδείγματα προστασίας γεωγραφικών ενδείξεων για τον Καναδά ήταν το καναδικό ουίσκι σίκαλης και οι οίνοι από την κοιλάδα Οκάναγκαν και του Νιαγάρα. (EuropeanUnionTreatiesOffice, 2017)
3. Πολιτική και Στρατηγική Συνεργασία
Η στρατηγική συνεργασία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Καναδά υπερβαίνει τα στενά οικονομικά πλαίσια και βασίζεται σε κοινές αξίες, όπως η δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η πολυμερής προσέγγιση στη διεθνή διακυβέρνηση. Η Συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας (Strategic Partnership Agreement – SPA), η οποία υπεγράφη παράλληλα με τη CETA το 2016 και τέθηκε προσωρινά σε ισχύ το 2017, θεσμοθετεί αυτή τη βαθύτερη πολιτική σύγκλιση. Η SPA ενισχύει τη συνεργασία σε κρίσιμους τομείς, όπως η εξωτερική πολιτική και ασφάλεια, η ειρηνευτική δράση, η πρόληψη και διαχείριση κρίσεων, η ενεργειακή ασφάλεια, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα, προβλέπει τακτικό πολιτικό διάλογο σε διμερές και πολυμερές επίπεδο, καθώς και κοινές δράσεις στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη και η G7. Η συμφωνία ενισχύει τον ρόλο του Καναδά ως στρατηγικού εταίρου της Ε.Ε. στη Βόρεια Αμερική και εδραιώνει ένα θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας που συμπληρώνει τη CETA, συνδέοντας την οικονομική ολοκλήρωση με την πολιτική και θεσμική σύγκλιση.
Ο Καναδάς και η Ε.Ε. συνεργάζονται στενά στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, ο ΠΟΕ και η G7, προωθώντας μια πολυμερή προσέγγιση στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων. Ενδεικτικά, οι δύο εταίροι έχουν συντονίσει τη δράση τους σε περιπτώσεις κρίσεων, όπως στη Συρία, στο Ιράν, και σε θέματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή και την ανθρωπιστική βοήθεια. Σε αυτό το πλαίσιο συμβάλλει και η υπογραφή συμφωνιών για την κοινή συμμετοχή σε στρατιωτικές και πολιτικές αποστολές στο πλαίσιο της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας(ΚΠΑΑ). Η συμμετοχή του Καναδά σε αποστολές όπως η EUFOR και η EULEX επιβεβαιώνει την εμπιστοσύνη και τη στρατηγική εγγύτητα των δύο πλευρών.
Το 2016 υπογράφτηκε η Στρατηγική Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης. Η Στρατηγική Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης (Strategic Partnership Act) δεν αποτελεί μια εμπορική συμφωνία αλλά μια πολιτική συμφωνία. Σκοπός της είναι η ενίσχυση της συνεργασίας ΕΕ και Καναδά, η οποία συγκεντρώνεται στις παρακάτω θεματικές ενότητες(European External Action Service, 2017): Γίνεται αναφορά στις κοινές αξίες που έχουν οι δύο εταίροι οι οποίες είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων για την εξασφάλιση της ειρήνης και της σταθερότητας, ο διάλογος, η πολυφωνία, η ισότιμη συνεργασία και ο σεβασμός προς τους κανόνες διεθνούς δικαίου.
● Ανθρώπινα δικαιώματα, θεμελιώδεις ελευθερίες, δημοκρατία και κράτος δικαίου: Περιλαμβάνει το σεβασμό προς τις νομικές διατάξεις που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προώθηση της δημοκρατίας μέσω διενέργειας δίκαιων εκλογών και ενισχύει τη σημασία της αποδοτικής δημοκρατικής διακυβέρνησης.
● Διεθνής ειρήνη και ασφάλεια,αποτελεσματική πολυμερής προσέγγιση: Τα δύο μέρη επιτυγχάνουν μέσω της συνεργασίας σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά θέματα όπως η κατοχή πυρηνικών όπλων, το παράνομο εμπόριο, η θαλάσσια ασφάλεια, η τρομοκρατία, ενώ παράλληλα προωθούν την πολυφωνία ως μέσο για την σταθερότητα και την ειρήνη.
● Οικονομική και βιώσιμη ανάπτυξη: Εστιάζει κυρίως σε δύο άξονες, στην ευημερία των πολιτών και στην προώθηση των σχέσεων μεταξύ των λαών. Η ανάπτυξη, η οποία οδηγεί και στην ευημερία, προωθείται μέσω ενός κοινού οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης το οποίο σχεδιάζεται για την καταπολέμηση της φτώχειας.
● Δικαιοσύνη, Ελευθερία και Ασφάλεια: Συνεργασία σε αστικές και εμπορικές δικαστικές υποθέσεις, στην εφαρμογή του νόμου σε θέματα όπως η καταπολέμηση του εγκλήματος, η διαφθορά, το ξέπλυμα χρημάτων,η προστασία των συνόρων, το μεταναστευτικό ζήτημα, η διαχείριση παγκόσμιων κρίσεων και η ασφάλεια των δεδομένων.
● Μηχανισμοί πολιτικού διαλόγου και διαβούλευσης: επιτυγχάνεται η ενίσχυση του διαλόγου ανάμεσα στα δύο μέρη μέσω διαβουλεύσεων, συνεχών επαφών και ανταλλαγών που έχουν σαν στόχο την περαιτέρω συνεργασία στη χάραξη πολιτικής σχετικά με τη γεωργία, την αλιεία, την απασχόληση, τις μεταφορές, τις επιστήμες και την τεχνολογία. Για το λόγο αυτό συστάθηκαν και δύο νέοι κοινοί μηχανισμοί, όπως η Κοινή Υπουργική Επιτροπή και η Κοινή Επιτροπή Συνεργασίας.
4. Κοινές Αξίες και Δράσεις για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη
Η συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και του Καναδά εδράζεται σε ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θεμελιώνεται στη δέσμευση των δύο πλευρών για την προάσπιση της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η κοινή αυτή αξιακή βάση αποτελεί τον πυρήνα της διμερούς τους σχέσης και ενισχύει τη δυνατότητα συντονισμένης δράσης σε διεθνές επίπεδο. Οι δύο εταίροι συνεργάζονται στενά μέσω κοινών πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και την προάσπιση του διεθνούς δικαίου και των θεμελιωδών αρχών της διεθνούς έννομης τάξης.
Επιπλέον, συνεργάζονται στην προώθηση της παγκόσμιας εκπαίδευσης, της καινοτομίας και της έρευνας μέσω προγραμμάτων, όπως το Horizon Europe, στα οποία συμμετέχουν καναδικά ιδρύματα και επιχειρήσεις. Παράλληλα, προωθούν τον διαπολιτισμικό διάλογο και τις ανταλλαγές νέων και ακαδημαϊκών, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και τη διατλαντική συνείδηση.
5. Προκλήσεις και Κριτική στην Εφαρμογή της CETA
Παρά τα σημαντικά οφέλη της CETA, η συμφωνία έχει προκαλέσει και έντονες συζητήσεις, ιδιαίτερα σε ευρωπαϊκό έδαφος. Κοινωνικά κινήματα και εργατικά συνδικάτα έχουν εκφράσει ανησυχίες αναφορικά με την επάρκεια προστασίας των εργασιακών και περιβαλλοντικών προτύπων. Σύμφωνα με την κριτική που διατυπώνει η Smith(2019), η CETA ενδέχεται να ευνοήσει υπερβολικά τις πολυεθνικές εταιρείες, εις βάρος των τοπικών παραγωγών και της κοινωνικής ευημερίας.
Η εισαγωγή του μηχανισμού επίλυσης διαφορών επενδυτή-κράτους έχει επίσης αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό, καθώς ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ αμφισβητούν την ανεξαρτησία και τη διαφάνεια του εν λόγω συστήματος. Αν και οι δύο πλευρές διαβεβαιώνουν για τη δίκαιη λειτουργία του, οι σχετικές αντιδράσεις υποδεικνύουν την ανάγκη για διαρκή αξιολόγηση της συμφωνίας.
6. Προοπτικές και Μελλοντικές Κατευθύνσεις
Οι μελλοντικές προοπτικές της συνεργασίας ΕΕ-Καναδά είναι ευοίωνες, υπό την προϋπόθεση της συνεχούς πολιτικής βούλησης και προσαρμοστικότητας στις νέες παγκόσμιες συνθήκες. Η ενίσχυση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και η στήριξη της δημοκρατίας αποτελούν πεδία όπου η συνεργασία μπορεί να αποδώσει ακόμη περισσότερα αποτελέσματα.
Επομένως, καλούνται να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην υπεράσπιση του διεθνούς δικαίου, της διαφάνειας και της παγκόσμιας τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Επιπλέον, η ενίσχυση της διατλαντικής συνεργασίας στο πεδίο της άμυνας και της τεχνολογίας(τεχνητή νοημοσύνη, κυβερνοασφάλεια, και 5G) καθίσταται κρίσιμη σε ένα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον.
Συμπεράσματα
Η συνεργασία ΕΕ-Καναδά αποτελεί ένα δυναμικό και στρατηγικά σημαντικό πρότυπο διατλαντικής σχέσης. Από τις πρώτες συμφωνίες εμπορικής φύσης έως τη σύγχρονη πολυδιάστατη εταιρική σχέση που διαμορφώνεται από τη CETA και τη SPA, η διμερής συνεργασία έχει επεκταθεί θεαματικά τόσο σε βάθος όσο και σε πλάτος.
Παρά τις προκλήσεις και τις διαφωνίες, η διμερής σχέση διατηρεί τη δυναμική και σταθερότητά της, στηριζόμενη σε ισχυρό θεσμικό πλαίσιο, κοινές αξίες και αμοιβαία συμπληρωματικά συμφέροντα. Η περαιτέρω εμβάθυνση της συνεργασίας κρίνεται απαραίτητη για την οικοδόμηση ενός σταθερού και δίκαιου παγκόσμιου συστήματος, ικανό να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις απαιτήσεις και προκλήσεις της σύγχρονης εποχής.
Πηγή εικόνας άρθρου: https://www.istockphoto.com/photo/canadian-and-european-relations-concept-image-gm508375254-85232891?utm_campaign=srp_photos_bottom&utm_content=https%3A%2F%2Funsplash.com%2Fs%2Fphotos%2Fcanada-and-eu&utm_medium=affiliate&utm_source=unsplash&utm_term=canada+and+eu%3A%3A%3A
Βιβλιογραφία
Government of Canada. (n.d.). Strategic Partnership Agreement. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/spa-aps.aspx?lang=eng
Government of Canada. (n.d.). Canada and the European Union (EU). Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/eu-ue/index.aspx?lang=eng
Directorate‑General for Trade and Economic Security (European Commission). (n.d.). EU‑Canada agreement: EU–Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA). Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/canada/eu-canada-agreement_en
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). Εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Καναδά. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/canada_en
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (n.d.). Διατλαντικές σχέσεις: Ηνωμένες Πολιτείες και Καναδάς. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/174/transatlantic-relations-the-united-states-and-canada
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (n.d.). EU–Canada agreement explained. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/canada/eu-canada-agreement/agreement-explained_en
Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ (2023). EU-Canada relations – November 2023. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/2023/Factsheet%20EU_Canada_Nov23.pdf
Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ. (2017). EU-Canada Strategic Partnership Agreement. Διαθέσιμο σε (10/06/2025): https://www.eeas.europa.eu/node/13529_en
Negotiations on the EU-Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) concluded (2014) https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2014/536410/EXPO_IDA%282014%29536410_EN.pdf
EU-Canada Strategic Partnership Agreement( https://www.eeas.europa.eu/node/13529_en)
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2016). CETA: A progressive trade agreement for a strong partnership.
Smith, J. (2019). The socio-economic impacts of CETA: A critical analysis. Journal of Transatlantic Studies, 17(3), 245–261.
Council of the European Union. (2016). Strategic Partnership Agreement between the EU and Canada.
Erwan Lagadec (2013). Transatlantic Relations in the 21st Century: Europe, America, and the Rise of the Rest, Routledge
Πηγή εικόνας άρθρου: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/ohi-sti-symfonia-ee-kanada-gia-antallagi-dedomenon-epivaton-apo-dikastirio-tis-ee