Γράφει η Νεφέλη Αναστασοπούλου – Ζωντανού
1. Εισαγωγή
Η Tεχνητή Nοημοσύνη (TN) έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, διεισδύοντας στον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, επικοινωνούμε, ενημερωνόμαστε και λαμβάνουμε αποφάσεις. Καθώς τα συστήματα TN αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αυτονομία και οι αλγόριθμοι αντικαθιστούν σταδιακά την ανθρώπινη κρίση, εγείρονται θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη δύναμη που διαθέτουν. Η TN δεν είναι απλώς ένα τεχνολογικό εργαλείο· αποτελεί ένα πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο που απαιτεί ρύθμιση και παγκόσμια διακυβέρνηση (Bartoletti, 2020).
Όπως η πυρηνική ενέργεια στον 20ο αιώνα, έτσι και η TN έχει γίνει κεντρικό σημείο γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Οι χώρες που επενδύουν περισσότερο σε αυτήν αποκτούν στρατηγικά πλεονεκτήματα, διαμορφώνοντας τις διεθνείς ισορροπίες ισχύος. Αυτό έχει οδηγήσει σε μια νέα μορφή κούρσας εξοπλισμών, όπου η καινοτομία στον τομέα της TN δεν καθορίζεται μόνο από τεχνολογικές εξελίξεις, αλλά και από πολιτικές και οικονομικές στρατηγικές (Iris-Panagiota Efthymiou Egleton, 2021).
Ο θεμελιώδης παράγοντας που καθιστά την ΤΝ τόσο ισχυρή είναι η διαχείριση και η εκμετάλλευση των δεδομένων. Τα δεδομένα έχουν μετατραπεί σε πολύτιμο κεφάλαιο, επιτρέποντας στις μεγάλες εταιρείες και τα κράτη να ελέγχουν και να διαμορφώνουν τις κοινωνικές και οικονομικές δομές. Ωστόσο, η διαχείριση αυτών των δεδομένων δεν είναι ουδέτερη· είναι μια πολιτική πράξη που αντανακλά τις κοινωνικές ιεραρχίες και τις προτεραιότητες των θεσμών που τα συλλέγουν και τα χρησιμοποιούν (Bartoletti, 2020).
Η ραγδαία ανάπτυξη της ΤΝ απαιτεί επειγόντως τη δημιουργία ενός παγκόσμιου ρυθμιστικού πλαισίου. Οι υπάρχουσες νομικές και ηθικές δομές συχνά δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που φέρνει η ΤΝ, όπως η προστασία της ιδιωτικότητας, η αποτροπή της αλγοριθμικής μεροληψίας και η εξασφάλιση της λογοδοσίας των εταιρειών και των κρατών που την αναπτύσσουν (Κοτσακάς, 2024).
Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να προσφέρει σημαντικά οφέλη στις κοινωνίες, αλλά ταυτόχρονα φέρει κινδύνους που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Το ερώτημα που τίθεται δεν είναι μόνο πώς θα αξιοποιηθεί αυτή η τεχνολογία προς όφελος της ανθρωπότητας, αλλά και ποιος θα ελέγχει αυτήν τη δύναμη. Η παγκόσμια διακυβέρνηση της ΤΝ θα καθορίσει αν η τεχνολογία αυτή θα χρησιμοποιηθεί για την προώθηση της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης και της ευημερίας ή αν θα επιτρέψει την ενίσχυση των ανισοτήτων, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης. Αυτό καθιστά αναγκαία τη χάραξη μιας συλλογικής στρατηγικής που θα εξισορροπεί την καινοτομία με τη ρύθμιση, προστατεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατική διαδικασία.
2. Η τεχνητή νοημοσύνη ως μέσο ισχύος
Η ΤΝ αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία διαμόρφωσης παγκόσμιας ισχύος στον 21ο αιώνα. Η ικανότητά της να αναδιαμορφώνει την οικονομία, να επηρεάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες και να επαναπροσδιορίζει τις στρατιωτικές στρατηγικές την καθιστά καθοριστικό παράγοντα στον σύγχρονο ανταγωνισμό. Οι χώρες και οι οργανισμοί που ηγούνται στην ανάπτυξη και εφαρμογή της ΤΝ αποκτούν στρατηγικά πλεονεκτήματα, είτε μέσω της κυριαρχίας στα δεδομένα και την οικονομία είτε μέσω της αξιοποίησής της στον κυβερνοπόλεμο και τα αυτόνομα οπλικά συστήματα.
2.1. Οικονομική ισχύς
Η ΤΝ αξιοποιείται ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Σύμφωνα με έρευνα της PwC, η συμβολή της ΤΝ στην παγκόσμια οικονομία εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 15,7 τρισεκατομμύρια δολάρια έως το 2030. Οι χώρες που πρωτοστατούν στην ανάπτυξη και εφαρμογή της αποκτούν σημαντικά πλεονεκτήματα στους τομείς της παραγωγικότητας, της καινοτομίας και της βιομηχανίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα ηγούνται σε αυτόν τον τομέα, με τις κινεζικές εταιρείες όπως η Alibaba, η Tencent και η Huawei να επενδύουν τεράστια ποσά στην έρευνα και την ανάπτυξη.
Ακόμα, ένα στοιχείο-κλειδί στην οικονομική ισχύ της ΤΝ είναι η κυριαρχία στα δεδομένα. Όποιος ελέγχει τα περισσότερα και πιο πολύτιμα δεδομένα, μπορεί να δημιουργήσει ανώτερα προϊόντα και υπηρεσίες. Οι τεχνολογικοί κολοσσοί όπως η Google και η Amazon αξιοποιούν αυτό το πλεονέκτημα, εδραιώνοντας μονοπώλια στις αναζητήσεις και στο ηλεκτρονικό εμπόριο αντίστοιχα (Julien Florkin, 2024).
2.2. Στρατιωτική ισχύς και κυβερνοασφάλεια
Η στρατιωτική ισχύς παραμένει βασικός θεμελιώδης δείκτης ισχύος ενός κράτους και η ΤΝ αλλάζει ριζικά τις στρατιωτικές ισορροπίες. Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία επενδύουν σημαντικά στην ανάπτυξη τεχνολογιών ΤΝ για στρατιωτικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων αυτόνομων όπλων, αναγνώρισης απειλών και κυβερνοπολέμου (Adib Bin Rashid, 2023). Ο κυβερνοπόλεμος αναδεικνύεται σε νέο πεδίο σύγκρουσης, αντικαθιστώντας τους παραδοσιακούς πολέμους. Οι επιθέσεις χάκερ σε εταιρείες και κυβερνήσεις αυξάνονται, ενώ τα σύγχρονα αυτόνομα συστήματα αναμένεται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στις στρατιωτικές συγκρούσεις (Alex Krasodomski, 2024). Η ΤΝ στην κυβερνοασφάλεια μπορεί να εντοπίσει απειλές και να προβλέψει επιθέσεις, ενισχύοντας την προστασία κρίσιμων συστημάτων (GeeksforGeeks, 2024).
2.3. Κοινωνική επιρροή και προπαγάνδα
Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η κοινή γνώμη. Η ικανότητά της να δημιουργεί περιεχόμενο με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση την καθιστά ένα εξαιρετικά ισχυρό εργαλείο επιρροής. Ένα από τα πιο διαδεδομένα μέσα χρήσης της ΤΝ για προπαγανδιστικούς σκοπούς είναι η δημιουργία ψεύτικων λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσω προηγμένων γλωσσικών μοντέλων και αυτοματοποιημένων αλγορίθμων, οι ψεύτικοι λογαριασμοί μπορούν να συντονιστούν για να προωθήσουν συγκεκριμένες πολιτικές ατζέντες, να ενισχύσουν την πόλωση ή να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση μιας μαζικής λαϊκής υποστήριξης. Μία ακόμη ανησυχητική διάσταση είναι η δημιουργία και διάδοση οπτικοακουστικών “deepfakes”, τα οποία χρησιμοποιούν την ΤΝ για να εφεύρουν εικόνες ή γεγονότα που δε συνέβησαν στην πραγματικότητα.
3. Προκλήσεις για την παγκόσμια διακυβέρνηση
Η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ραγδαία, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για την παγκόσμια διακυβέρνηση. Οι κοινωνίες πρέπει να αναπτύξουν μηχανισμούς που θα επιτρέψουν την ορθή χρήση της, διατηρώντας παράλληλα τις δημοκρατικές αξίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων (Alex Krasodomski, 2024).
3.1. Πολιτική και κοινωνική επιρροή της τεχνητής νοημοσύνης
Η ΤΝ επηρεάζει ραγδαία τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες. Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται από τα συστήματα ΤΝ δεν είναι ουδέτερα· αντανακλούν τις κοινωνικές ιεραρχίες και πολιτικές δομές στις οποίες ζούμε. Η εφαρμογή των αλγοριθμικών συστημάτων ΤΝ μπορεί να ασκήσει καθοριστική επιρροή στους πυλώνες κοινωνικής οργάνωσης, όπως η πρόσβαση στην απασχόληση, την οικονομική σταθερότητα και την κατηγοριοποίηση ατόμων ως «υψηλού κινδύνου» στο πλαίσιο κρατικών βάσεων δεδομένων.
Ως απόρροια της ικανότητας της ΤΝ να εντοπίζει και να αναλύει μοτίβα σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων, προκαλούνται ανησυχίες για τη διασφάλιση της ιδιωτικότητας και τη μαζική παρακολούθηση. Πολλά κράτη ήδη εφαρμόζουν τεχνολογίες συστημάτων παρακολούθησης μέσω ΤΝ, γεγονός που εγκυμονεί πιθανούς κινδύνους παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταστολής (GeeksforGeeks, 2024).
3.2. Ηθικές και νομικές προκλήσεις
Η τεχνητή νοημοσύνη εγείρει σημαντικά ηθικά και νομικά ζητήματα. Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα είναι η ενσωματωμένη μεροληψία (algorithmic bias). Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου συστήματα αναγνώρισης προσώπου λειτουργούν με πολύ χαμηλότερη ακρίβεια σε γυναίκες και σε άτομα μη λευκής φυλής. Για παράδειγμα, σε μελέτη του MIT Media Lab, η ακρίβεια για μαύρες γυναίκες έπεφτε στο 65%, ενώ για λευκούς άνδρες άγγιζε το 99%. Αυτή η προκατάληψη έχει οδηγήσει σε σοβαρά λάθη, όπως λανθασμένες συλλήψεις στις ΗΠΑ (χαρακτηριστική η υπόθεση Robert Williams, 2020).
Για να αντιμετωπιστούν τέτοιοι κίνδυνοι, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε στην υιοθέτηση του Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) το 2024, του πρώτου νομικού πλαισίου παγκοσμίως για την ΤΝ. Ο κανονισμός ταξινομεί τα συστήματα κατά επίπεδο.
Παράλληλα, προκύπτει το κρίσιμο νομικό ερώτημα: ποιος φέρει την ευθύνη σε περίπτωση ζημιάς που προκαλείται από ΑΙ; Αν ένα αυτόνομο σύστημα πάρει λανθασμένη απόφαση, η ευθύνη βαραίνει τον κατασκευαστή, τον προγραμματιστή ή τον χρήστη; Η ΕΕ προτείνει την αναθεώρηση της Οδηγίας περί ευθύνης προϊόντων, ώστε να καλύπτει και τα συστήματα ΤΝ και να διευκολύνεται η αποζημίωση θυμάτων, χωρίς να απαιτείται απόδειξη σφάλματος του δημιουργού.
Τέλος, σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει υιοθετήσει στρατηγικό πλαίσιο που απαιτεί η ΤΝ να συμμορφώνεται με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Κρίσιμος θεωρείται ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ερμηνευσιμότητα των αποφάσεων των αλγορίθμων και η δυνατότητα ανθρώπινης παρέμβασης.
Παρά τις θετικές εξελίξεις, σε παγκόσμιο επίπεδο δεν υπάρχει ακόμα ενιαίο νομικό πλαίσιο. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο η ΤΝ να αναπτυχθεί άνισα, με βάση τα συμφέροντα ισχυρών κρατών και εταιρειών, και όχι βάσει καθολικών αρχών διαφάνειας, λογοδοσίας και δικαιοσύνης.
3.3. Οικονομική και στρατιωτική διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης
Η ΤΝ έχει εξελιχθεί σε κρίσιμο παράγοντα οικονομικής ανταγωνιστικότητας, καθώς τα κράτη που επενδύουν στην ανάπτυξη της τεχνολογίας αποκτούν ισχυρό πλεονέκτημα στις διεθνείς αγορές. Ωστόσο, αυτή η τεχνολογική κούρσα ανάμεσα σε υπερδυνάμεις, ιδίως μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, δεν αφορά μόνο την οικονομία, αλλά εξελίσσεται σε μια γεωπολιτική μάχη κυριαρχίας. Οι επενδύσεις στην ΤΝ δεν κατευθύνονται πάντοτε με κριτήρια κοινωνικής ωφέλειας ή ηθικής χρήσης· αντίθετα, η καινοτομία συχνά παρασύρεται από στρατηγικά συμφέροντα, όπως η στρατιωτική υπεροχή, η μαζική επιτήρηση ή ο οικονομικός αποκλεισμός ανταγωνιστών. Η απαγόρευση εξαγωγής τεχνολογιών αιχμής στην Κίνα από τις ΗΠΑ, όπως οι προηγμένοι επεξεργαστές AI της NVIDIA, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύνδεσης της τεχνολογίας με γεωστρατηγικούς υπολογισμούς.
Η απουσία διεθνών ρυθμιστικών πλαισίων για την ΤΝ επιτείνει τους κινδύνους: εάν η τεχνολογική πρόοδος συνεχίσει να καθοδηγείται κυρίως από κρατικές ανταγωνιστικές στρατηγικές, υπάρχει ορατός κίνδυνος να υποβαθμιστούν κρίσιμα ζητήματα όπως η διαφάνεια, η λογοδοσία, ο έλεγχος των αλγορίθμων και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, η παγκόσμια κοινότητα ενδέχεται να διολισθήσει σε έναν αγώνα τεχνολογικής κυριαρχίας, όπου η ηθική θα έπεται των εθνικών συμφερόντων και όχι το αντίστροφο.
Στο στρατιωτικό πεδίο, η ανάπτυξη αυτόνομων όπλων και συστημάτων κυβερνοπολέμου θέτει σοβαρά ερωτήματα για τη διεθνή ασφάλεια. Οι πολυεθνικές εταιρείες αμυντικών συστημάτων αναπτύσσουν τεχνολογίες που ξεπερνούν τα σύνορα των κρατών, ενώ η χρήση αυτόνομων όπλων σε πολεμικές συγκρούσεις δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία και το διεθνές δίκαιο (Jonas Tallberg, 2023).
3.4. Διεθνής συνεργασία και ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης
Η ανάγκη για παγκόσμιους κανόνες στη χρήση της ΤΝ γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Οι διαφορετικές νομικές προσεγγίσεις χωρών μπορεί να οδηγήσουν σε ένα ρυθμιστικό χάος, όπου η έλλειψη κοινών κανόνων θα επιτρέψει σε εταιρείες και κράτη να εκμεταλλεύονται νομικά κενά.
Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ, η UNESCO και η ΕΕ προσπαθούν να θεσπίσουν παγκόσμια πρότυπα για τη διακυβέρνηση της ΤΝ. Παρόλα αυτά, η διαμόρφωση μιας κοινής στρατηγικής συναντά εμπόδια, καθώς τα κράτη επιδιώκουν να προστατεύσουν τα δικά τους οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα (Jonas Tallberg, 2023).
4. Επίλογος
Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης είναι αδύνατον να αγνοηθούν, καθώς μεταμορφώνουν την κοινωνία, την οικονομία και την πολιτική, αξιοποιώντας τεχνικές όπως μηχανική όραση, επεξεργασία φυσικής γλώσσας και ανάλυση συναισθημάτων. Έτσι, είναι πλέον απαραίτητο να τεθούν πρακτικά ερωτήματα, όπως το πώς τα κράτη μπορούν να αξιοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχύσουν τη θέση τους στη διεθνή σκηνή (Iris-Panagiota Efthymiou Egleton, 2021).
Ένα από τα βασικά προβλήματα που επισημαίνεται διεθνώς είναι η έλλειψη ενός συνεκτικού πλαισίου παγκόσμιας διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, μόνο επτά από τα 193 κράτη-μέλη συμμετέχουν ενεργά σε πρωτοβουλίες διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ 118 χώρες παραμένουν εκτός αυτών των διαδικασιών. Αυτό δημιουργεί σοβαρές ανισότητες στη χρήση και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, αφήνοντας τον έλεγχο στα χέρια αγορών και πολυεθνικών εταιρειών, χωρίς τη συμμετοχή των κοινωνιών που επηρεάζονται άμεσα (Κοτσακάς, 2024).
Η διακυβέρνηση της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί παγκόσμια πρόκληση, καθώς η έλλειψη ρυθμιστικών πλαισίων μπορεί να οδηγήσει στη συγκέντρωση ισχύος στα χέρια λίγων κρατών και εταιρειών. Η πρόκληση έγκειται στη διαμόρφωση ενός ισορροπημένου ρυθμιστικού πλαισίου που θα διασφαλίζει την καινοτομία, την ηθική χρήση της τεχνολογίας και την προστασία των ατομικών ελευθεριών. Η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διακυβέρνησης της τεχνητής νοημοσύνης που θα εξυπηρετεί το σύνολο της ανθρωπότητας και όχι μόνο τις πιο προηγμένες τεχνολογικά χώρες και εταιρείες. Αν δεν διαμορφωθεί ένα δίκαιο και συμπεριληπτικό πλαίσιο, υπάρχει ο κίνδυνος η τεχνητή νοημοσύνη να εντείνει τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, παρά να συμβάλει στη βελτίωση της ζωής των πολιτών παγκοσμίως.
Πηγή εικόνας άρθρου: https://www.analyticsvidhya.com/blog/2023/04/the-role-of-ai-in-political-campaigns-revolutionizing-the-game/
5. Βιβλιογραφία
Adib Bin Rashid, A. K. (2023, November 6). Artificial Intelligence in the Military: An Overview of the Capabilities, Applications, and Challenges. International Journals of Intelligent Systems.
Alex Krasodomski, A. G. (2024, June 10). Artificial intelligence and the challenge for global governance. Chatham House.
Bartoletti, I. (2020). An Artificial Revolution: On Power, Politics and AI. London: The Indigo Press.
GeeksforGeeks. (2024, June 20). How AI Is Impacting Society And Shaping The Future. GeeksforGeeks.
Iris-Panagiota Efthymiou Egleton, T. -W. (2021, January 8). Artificial Intelligence (AI) in Politics: Should Political AI be Controlled? SSRN.
Jonas Tallberg, E. E. (2023, September 4). The Global Governance of Artificial Intelligence: Next Steps for Empirical and Normative Research. International Studies Review.
Buolamwini, J., & Gebru, T. (2018). Gender shades: Intersectional accuracy disparities in commercial gender classification. Proceedings of the 1st Conference on Fairness, Accountability and Transparency (FAT), 81, 77–91.
Floridi, L., & Cowls, J. (2019). A unified framework of five principles for AI in society. Harvard Data Science Review
Mittelstadt, B. D. (2017). The ethics of algorithms: Mapping the debate. Big Data & Society, 4(2), 1–20.
Julien Florkin. (2024). AI στη Διακυβέρνηση: Επανάσταση στη Δημόσια Διοίκηση.
Κοτσακάς, Χ. (2024, September 20). ΟΗΕ: Έκθεση για το AI με 7 προτάσεις για έναν δίκαιο ψηφιακό κόσμο. infocom.