Από τον Χαράλαμπο Δασκαλάκη
Εισαγωγή
Το Αζερμπαϊτζάν είναι μία χώρα στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου, η οποία συνορεύει με τις Αρμενία, Γεωργία και Τουρκία στα δυτικά, τη Ρωσία στα βόρεια, το Ιράν στα νότια, και βρέχεται στα ανατολικά από την Κασπία Θάλασσα. Κέρδισε την ανεξαρτησία του από την Σοβιετική Ένωση το 1991, πλέον αριθμεί περίπου 10,2 εκατομμύρια κατοίκους, και φαίνεται να διαγράφει μία ανοδική οικονομική πορεία τις τελευταίες δεκαετίες, ως ανεξάρτητο κράτος, έχοντας κερδίσει την ανεξαρτησία του και στον ενεργειακό τομέα, κυρίως λόγω των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτει(International Energy Agency, 2021).
Η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων από το Αζερμπαϊτζάν
Σύμφωνα με στοιχεία του International Energy Agency, που επιχειρεί να δώσει αρχικά μία γενική εικόνα σχετικά με την ενεργειακή δυνατότητα του Αζερμπαϊτζάν, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αποτελούν περίπου το 90% των εξαγωγών. Παρόλαυτα, η ηλιακή, η αιολική, και η υδροηλεκτρική ενέργεια, καθώς και τα αποθέματα κυρίως σε βιομάζα, αναδεικνύουν και τις δυνατότητες της χώρας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτό το γεγονός, αφενός ενισχύει τις προσπάθειες της χώρας, αλλά και του πλανήτη, για μείωση του αποτυπώματος του ενεργού άνθρακα, ένας από τους στόχους της λεγόμενης «πράσινης ανάπτυξης», αλλά ωθεί και το ίδιο το Αζερμπαϊτζάν σε μία περισσότερο βιώσιμη και οικολογική οικονομία στο μέλλον.
Οι εσωτερικές ενεργειακές ανάγκες του Αζερμπαϊτζάν, κατά τη δεκαετία 2010-2020, όσον αφορά το πετρέλαιο, κυμαίνονταν μεταξύ 11 και 17 εκατομμυρίων τόνων ετησίως, ενώ υπολογίζεται ότι, παράλληλα, το ίδιο ξεπερνούσε με την παραγωγή του, αυτές τις ανάγκες, περίπου κατά τέσσερις φορές. Αλλά και στον τομέα των εξαγωγών, αποτελεί ένα πολύ ισχυρό ενεργειακό δρώντα, καταγράφοντας νούμερα όπως 26,6 εκ. τόνους μαζούτ(ακατέργαστο πετρέλαιο) και 22,6 bcm(δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα) φυσικού αερίου, το 2022(International Energy Agency, 2021). Την αμέσως επόμενη χρονιά, το 2023, μόνο αυτές οι εξαγωγές (φυσικού αερίου και προϊόντων επεξεργασίας πετρελαίου), υπολογίζεται ότι έφεραν στη χώρα πάνω από 30 δις ευρώ(Julian Bowden, and John Roberts, 2024).
Αν και ο ιδιωτικός τομέας, και στο Αζερμπαϊτζάν, την μετα-Σοβιετική Εποχή, διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομία, παρόλαυτα, η παραγωγή και η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της χώρας, παραμένει κυρίως κρατική υπόθεση. Ο Υπουργός Ενέργειας, λαμβάνει αποφάσεις για τα ζητήματα αυτά, από κοινού με το Συμβούλιο των Υπουργών, καθώς και το Προεδρικό Συμβούλιο. Ενώ, και οι εταιρίες οι οποίες επωμίζονται τα ενεργειακά έργα, είναι κρατικές και έχουν το μονοπώλιο στον τομέα τους: η SOCAR(State Oil Company of the Republic of Azerbaijan – διανομέας φυσικού αερίου και πετρελαίου), η Azerenergy(Azerenerji – παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας), καθώς και οι Azerishiq (διανομή ηλεκτρικής ενέργειας) και Azeristiliktejhizat(διανομή θέρμανσης σε κατοικημένες περιοχές-International Energy Agency, 2021).
Την ίδια στιγμή όμως, η κρατική αυτή διαχείριση των ενεργειακών αποθεμάτων του Αζερμπαϊτζάν, προσέλκυσε ξένες επενδύσεις στο έδαφος του, αξίας πολλών εκατομμυρίων, τις οποίες ενθαρρύνει και ενισχύει με κάθε τρόπο, καθώς, όπως αναφέρει στην έκθεση του και το ίδιο το Υπουργείο Ενέργειας της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν: «προσθέτουν συνεχώς νέες ευκαιρίες και αξία στην οικονομία της χώρας»(The Ministry of Energy of the Republic of Azerbaijan, 06/03/2024).
Παράδειγμα τέτοιων ξένων επενδύσεων αποτελεί και το project «Garadagh Solar Power Plant». Στις 26 Οκτωβρίου του 2023, σε συνεργασία με την εταιρία Masdar των Η.Α.Ε., το Αζερμπαϊτζάν προχώρησε στην εγκατάσταση της μεγαλύτερης μονάδας παραγωγής ηλιακής ενέργειας στην περιοχή της Κασπίας, τη λεγόμενη μονάδα «Garadagh Solar Power Plant», δυνατότητας παραγωγής 230 MW (megawatt-ισούται με 230 εκ. watt) και επενδυτικής αξίας 262 εκ. δολαρίων. Αυτή η μονάδα θα παράγει για τις ανάγκες της χώρας περίπου 500 εκ. kw/h (kilowatt/hour) ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως, βοηθώντας έτσι παράλληλα να εξοικονομηθούν 110 εκ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, για άλλες δραστηριότητες. Παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο, θα μειωθεί ετησίως το αποτύπωμα ενεργού άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κατά 200.000 τόνους. Και αυτό μονάχα από το project «Garadagh SPP», ένα έργο με 570.000 ηλιακά πάνελ, σε έκταση 550 εκταρίων(~2.345 χιλιομέτρων). Ανάλογα projects, σύμφωνα πάλι με το ίδιο το Υπουργείο Ενέργειας, αναμένονται να τεθούν σε εφαρμογή σε συνεργασία με εταιρίες όπως η Total Energies, η China Gezhouba Group Overseas Investment, αλλά και με κρατικούς δρώντες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας.
Η ενεργειακή σημασία του Αζερμπαϊτζάν για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο
Ενδεχομένως το πιο γνωστό πολυεθνικό project αυτή τη στιγμή, που αφορά το Αζερμπαϊτζάν, να είναι το Southern Gas Corridor ή «Νότια Οδός Φυσικού Αερίου», κατά την ελληνική μετάφραση. Ο στόχος του συγκεκριμένου εγχειρήματος είναι σαφώς καθορισμένος, και, δεδομένων των σχέσεων της Ε.Ε. με την Ρωσία, μετά το 2022, εξόχως σημαντικός για τον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης: να δημιουργηθεί ένας δρόμος μεταφοράς φυσικού αερίου από την Κασπία Θάλασσα και τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν, με τελικό αποδέκτη τις ευρωπαϊκές αγορές. Ουσιαστικά αποτελείται από τέσσερα επιμέρους εγχειρήματα: (a)το Shah Deniz project, (b)το South Caucasus Pipeline (SCP), (c)το Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP), καθώς και (d)το Trans Adriatic Pipeline (TAP). Τις εργασίες για το project Southern Gas Corridor, ανέλαβε να επιβλέπει η SOCAR(State Oil Company of Azerbaijan Republic-Southern Gas Corridor, 2024).
Εικόνα 1. Southern Gas Corridor, https://www.sgc.az/en, 2024.
Τα αμοιβαία οφέλη που παρέχει το SGC, τόσο στο Αζερμπαϊτζάν, όσο και στα κράτη και στις εταιρίες που συμμετέχουν, αλλά και στην Ευρώπη ως αποδέκτη του τελικού προϊόντος, καθιστούν το Αζερμπαϊτζάν έναν σταθερό εταίρο στην περιοχή της Κασπίας και του Νοτίου Καυκάσου, και συμβάλλουν θετικά στην ενεργειακή ασφάλεια, τόσο την περιφερειακή, αλλά και της Ε.Ε. Η επιλογή της χώρας μάλιστα να φιλοξενήσει, το 2024, την 29η Διάσκεψη των Μερών COP29(Conference of the Parties 29) της Σύμβασης Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, δείχνει ακριβώς αυτή τη δυναμική της στο ενεργειακό πεδίο(Sabina Alizade, 2024).
«Από το ξεκίνημα του Ρωσο-Ουκρανικού Πολέμου, αποφασίσαμε να γυρίσουμε την πλάτη μας στους ορυκτούς πόρους της Ρωσίας, αναζητώντας διάφορους άλλους αξιόπιστους ενεργειακούς εταίρους», όπως δήλωσε η Ursula von der Leyen, Πρόεδρος της Commission, το 2022, λόγια που επισημοποίησαν μία νέα περίοδο Ευρω-Αζερικών σχέσεων, προς την κατεύθυνση της ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τα Ρωσικά αποθέματα(Will Neal, 2023). Αυτή η αλλαγή όμως, όπως φαίνεται, εκτός από οφέλη για όλους τους δρώντες, κρατικούς και μη, που συμμετέχουν στο εγχείρημα, δεν θα είναι εύκολο και υπάρχουν ερωτήματα, ενδεχομένως και εμπόδια, αναφορικά με την συνέχεια.
Πιθανά εμπόδια στην ενεργειακή σχέση Ε.Ε. – Αζερμπαϊτζάν
Το Αζερμπαϊτζάν, αν και ενεργειακός εταίρος της Ε.Ε., δεν είναι κράτος-μέλος της Ένωσης, και δεν δεσμεύεται από το Ευρωενωσιακό Δίκαιο και τις Συνθήκες της, με τον τρόπο που δεσμεύονται τα κράτη-μέλη. Οι αλλεπάλληλες κατηγορίες και αναφορές από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παραβιάσεις σχετικά με την ελευθερία του τύπου, τις συνθήκες κράτησης, αλλά και εν γένει τα ανθρώπινα δικαιώματα εναντίον της Αζερικής Κυβέρνησης εγείρει πολλά ερωτήματα, ενδεχομένως ακόμα και σκεπτικισμό, ως προς το πως θα μπορούσε να εμβαθύνει η Ευρώπη σε μία συνεργασία με κράτος που αντιμετωπίζει τέτοιες κατηγορίες. Το ίδιο ισχύει και για τη συμμετοχή της χώρας σε πρόσφατες συγκρούσεις, που επίσης υπήρξαν αναφορές για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως την περίπτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ(Will Neal, 2023). Σε μία χρόνια σύγκρουση, που λαμβάνουν μέρος δύο σταθεροί εταίροι της Ε.Ε., το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, η Ένωση θα αναγκαστεί να δράσει για την αποκλιμάκωση, κάτι που σημαίνει την ενεργή ενασχόληση της σε πολλούς τομείς, εάν χρειαστεί, ακόμα και στον στρατιωτικό. Επιπλέον, οι κατηγορίες του Ιράν προς το Αζερμπαϊτζάν, ότι το τελευταίο βοήθησε το κράτος του Ισραήλ στις αεροπορικές επιθέσεις του εναντίον του Ιράν, πριν λίγες εβδομάδες, παραχωρώντας το έδαφος του για αυτές(Tehran Times, 2025), εάν αποδειχτούν από την Ισλαμική Δημοκρατία, ενδέχεται να οδηγήσει στην έναρξη μίας νέας σύγκρουσης στην περιοχή, γεγονός που θα αποτελούσε αρνητική εξέλιξη και για την Ευρώπη. Σύμφωνα επίσης, με το άρθρο του Will Neal, στο Euronews, το 2023, θα μπορούσε όλη η διαφήμιση για το εγχείρημα αυτό να έμενε περισσότερο σε επίπεδο δηλώσεων σε περίπτωση που δεν παρουσιάζονταν ως τόσο ικανά τα Αζερικά ενεργειακά αποθέματα να ανταγωνιστούν τα Ρωσικά.
Πιθανά οφέλη από την ενεργειακή σχέση Ε.Ε.-Αζερμπαϊτζάν
Από την άλλη πλευρά, η ενεργειακή αυτονομία του Αζερμπαϊτζάν, πράγματι δεν αμφισβητείται. Για παράδειγμα, από τα περίπου 25 bcm φυσικού αερίου ετησίως, 13 bcm εξάγονται προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποσοστό σχεδόν 60% πάνω, από το 2021. Ήδη, μετά και το 2022, τα αποθέματα από την Κασπία Θάλασσα, εξάγονται μέσω διασυνδέσεων σε 10 Ευρωπαϊκές χώρες: Ελλάδα, Ιταλία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σερβία, Σλοβενία, Σλοβακία, Κροατία και Β. Μακεδονία(Cavid Veliyev, 2025). Αυτό οδηγεί σε μία ανάπτυξη των επενδυτικών σχέσεων, όχι μόνο σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά και τις επιμέρους χώρες με τον συγκεκριμένο ενεργειακό εταίρο.
Δεδομένων δε, των δεσμών και της συμμετοχής του Αζερμπαϊτζάν, σε άλλους Οργανισμούς και πολυεθνικές συνεργασίες, όπως για παράδειγμα, στον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας (OIC-Organization for Islamic Cooperation), ενδεχομένως, τόσο η Ένωση, όσο και τα κράτη – μέλη, να έχουν την δυνατότητα να αποκτήσουν πρόσβαση και στα ενεργειακά αποθέματα των κρατών του κόλπου, όπως τα Η.Α.Ε και η Σ. Αραβία. Οι επενδύσεις των εταιριών Masdar(Η.Α.Ε.), καθώς και ACWA (Σ.Α.) συνολικού ύψους άνω των 500 εκ. δολαρίων αναπτύσσουν ιδιαίτερα την περιοχή της Κασπίας και τους ενεργειακούς δρόμους, παράλληλα όμως, σύμφωνα την Oxford Energy, αναζητώντας πρόσφορο έδαφος για παρόμοιες επενδύσεις και στην Κεντρική Ασία(Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιστάν κ.α., Julian Bowden, and John Roberts, 2024). Με βάση τα ανωτέρω, μία ανάπτυξη των τουρκικών κρατών συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας και ενδεχόμενη συνεργασία τους στον ενεργειακό τομέα με θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα οδηγούσε μονάχα σε οικονομικά οφέλη για τους συμμετέχοντες σε αυτή τη σχέση, αλλά θα αύξανε σημαντικά και το διπλωματικό κεφάλαιο των ευρωπαϊκών κρατών.
Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) στα ενεργειακά εγχειρήματα
Μία ακόμα σημαντική εξέλιξη, που συμβαδίζει απόλυτα με την εποχή, είναι η χρήση AI(Artificial Intelligence-Τεχνητή Νοημοσύνη) στις ενεργειακές μετρήσεις. Το «Κέντρο για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση» (C4IR-Center for the 4th Industrial Revolution), που λειτουργεί υπό την επίβλεψη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF), σε συνεργασία με την Αζερική Κυβέρνηση εισήγαγε μία εξόχως σημαντική καινοτομία στην διαχείριση των ενεργειακών πόρων της χώρας. Η εκμετάλλευση του AI για την μέτρηση ενεργειακών δεδομένων και την δυνατότητα προώθησης γρήγορων απαντήσεων σε ερωτήματα σχετικά με τη διανομή των ενεργειακών πόρων, ενδέχεται να επισπεύσει όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με την κρατική διαχείριση των projects που αναφέρθηκαν(Fariz Jafarov and Ruslan Zeynalzade, 2025).
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, το «AI in Energy project», στοχεύει στην βελτιστοποίηση των μοντέλων μέτρησης της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, καθώς και στην ορθή και γρήγορη πρόβλεψη της ζήτησης στην αγορά, βασισμένη στα δεδομένα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Επιπλέον, παράλληλα θα δίνεται η δυνατότητα και της πρόγνωσης της συντήρησης των υποδομών. Μία προσπάθεια που, εάν πετύχει, θα έχει ως αποτέλεσμα, την μείωση του χρόνου αναζήτησης απαντήσεων στα ερωτήματα που αφορούν τη διαχείριση, τις υποδομές και τις επενδύσεις στην ενέργεια, αλλά που θα συμβαδίζουν παράλληλα και με τους στόχους πράσινης ανάπτυξης που τέθηκαν ως προτεραιότητα στην COP29 (Fariz Jafarov and Ruslan Zeynalzade, 2025).
Επίλογος
Η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων του Αζερμπαϊτζάν, καθώς και η διαχείριση τους από τις κρατικές εταιρίες κατέστησαν τη χώρα έναν πολύ σημαντικό ενεργειακό κόμβο στον 21ο αιώνα. Αποτελεί τόσο μία πηγή, λαμβάνοντας υπόψη τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου αλλά και τις δυνατότητες παραγωγής ηλιακής, αιολικής και ηλεκτρικής ενέργειας, όσο και έναν διαμεσολαβητή επενδύσεων, ανάμεσα σε δυτικούς εταίρους και θεσμούς και επενδυτικούς δρώντες από τις χώρες του Κόλπου, και όχι μόνο. Προσελκύει, ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία, κολοσσιαίες επιχειρήσεις να επενδύσουν στις ενεργειακές δυνατότητες του. Και λαμβάνοντας υπόψη τα οφέλη για την ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης, την παράλληλη απεξάρτηση της από τη Ρωσία σε αυτόν τον τομέα, και το μέλλον της Ε.Ε. που την ωθεί σε μία προσέγγιση περισσότερων χωρών στην Κεντρική Ασία και την Μέση Ανατολή, τόσο από οικονομική όσο και από γεωπολιτική σκοπιά, το project Azerbaijan θα μπορούσε να αποτελεί την επόμενη μέρα στην ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης.
Βιβλιογραφία
Cavid Veliyev. (2025). EU reconsiders relations with Azerbaijan. Daily Sabah. https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/eu-reconsiders-relations-with-azerbaijan
Tehran Times. (2025). Did Azerbaijan help Israel’s war against Iran? https://www.tehrantimes.com/news/515150/Did-Azerbaijan-help-Israel-s-war-against-Iran
Fariz Jafarov and Ruslan Zeynalzade (2025). How Azerbaijan is leveraging AI for sustainable energy transformation. WEF. https://www.weforum.org/stories/2025/01/azerbaijan-leveraging-ai-for-sustainable-energy-transformation/
News.AZ International. (2025). Azerbaijan, European Commission set to hold another round of energy dialogue this week. https://news.az/news/azerbaijan-european-commission-set-to-hold-another-round-of-energy-dialogue-this-week
Oil sector. President of the Republic of Azerbaijan: Ilham Aliyev. (2024). https://president.az/en/pages/view/azerbaijan/contract
The Use of Renewable Energy Resources in Azerbaijan. (2024). The Ministry of Energy of the Republic of Azerbaijan. https://minenergy.gov.az/en/alternativ-ve-berpa-olunan-enerji/azerbaycanda-berpa-olunan-enerji-menbelerinden-istifade
Energy of Azerbaijan 2024. The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. (2024). https://www.stat.gov.az/source/balance_fuel/?lang=en
Southern Gas Corridor. About us. (2024). https://www.sgc.az/en
Sabina Alizade. (2024). How Azerbaijan strengthens energy sovereignty and expands export geography. News.AZ International. https://news.az/news/-how-azerbaijan-strengthens-energy-sovereignty-and-expands-export-geography-
Julian Bowden, and John Roberts. (2024). Azerbaijan’s energy transition in light of COP 29. The Oxford Institute for Energy Studies. https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2024/10/Insight-157-Azerbaijans-energy-transition-in-light-of-COP-29.pdf
Sergio Cantone. (2024). What do Baku and Brussels need to do to see eye to eye on gas supplies to the EU? Euronews. https://www.euronews.com/2024/11/25/what-do-baku-and-brussels-need-to-do-to-see-eye-to-eye-on-gas-supplies-to-the-eu
Will Neal. (2023). The energy crisis prompted the EU to seek closer ties with Azerbaijan. Here’s why it’s controversial. Euronews. https://www.euronews.com/my-europe/2023/05/31/the-energy-crisis-prompted-the-eu-to-seek-closer-ties-with-azerbaijan-heres-why-its-contro
International Energy Agency (2021). Azerbaijan energy profile. https://www.iea.org/reports/azerbaijan-energy-profile/overview
Ulviyye Aydin. (2019). Energy Insecurity and Renewable Energy Sources: Prospects and Challenges for Azerbaijan. Asian Development Bank Institute. https://www.adb.org/publications/energy-insecurity-renewable-energy-sources-challenges-azerbaijan
Πηγή Εικόνας Κειμένου: How Azerbaijan strengthens energy sovereignty and expands export geography | News.az