Γράφει ο Μάριος-Ιωάννης Σκαρλέτος
Εισαγωγή
Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας(ΕΜΣ) αποτελεί τον πρώτο μόνιμο θεσμό μακροοικονομικής σταθεροποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με κύριο σκοπό τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 2012 ως απάντηση στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και έχει την έδρα του στο Λουξεμβούργο(Bojovic, 2019).
Το ενδιαφέρον γύρω από τον ΕΜΣ εστιάζεται αφενός στη σχέση του με τα μνημόνια που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα και αφετέρου στη διάρθρωση και τις δράσεις του, οι οποίες λειτουργούν ως ένα “δίχτυ ασφαλείας” για την Ευρωζώνη.
Ως εκ τούτου, στο παρόν κείμενο θα εξεταστεί αρχικά η ιστορική πορεία του ΕMΣ, προκειμένου να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο έφτασε στη σημερινή του μορφή και στη συνέχεια θα αναλυθεί η εσωτερική δομή και η δραστηριότητά του.
Ιστορικό
Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας(ΕΜΣ ή ESM) αποτελεί τη συνέχεια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας(ΕΤΧΣ ή EFSF), το οποίο δημιουργήθηκε το 2010 ως απάντηση στην κρίση του ευρώ(Tesche, 2019). Συγκεκριμένα, η κρίση αυτή αποτέλεσε απόρροια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 και, με αφορμή το σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας το 2009, εισήλθε στην Ευρωζώνη, επιδεινώνοντας περαιτέρω την κατάσταση και σε άλλες χώρες-μέλη του ευρώ (Μπάρμπας, 2022).
Ως αποτέλεσμα, το ενδεχόμενο αποσταθεροποίησης ή ακόμη και κατάρρευσης του ευρώ έγινε υπαρκτό, γεγονός που θα είχε σοβαρές συνέπειες τόσο για την ευρωπαϊκή όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα, η Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΣΛΕΕ) απαγορεύει την άμεση οικονομική στήριξη από την Ένωση ή τα κράτη-μέλη της προς άλλα κράτη-μέλη. Έτσι, μέσα από την πίεση της οικονομικής συγκυρίας αφενός και τους περιορισμούς του νομοθετικού πλαισίου των Συνθηκών αφετέρου, αποφασίστηκε η δημιουργία ενός νέου προσωρινού θεσμού χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, με σκοπό την προστασία του ευρώ και τη διασφάλιση της συνοχής της Ευρωζώνης.
Αν και αρχικά σχεδιαζόταν η δημιουργία ενός ενωσιακού θεσμού αντίστοιχου με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο(ΔΝΤ), οι περιορισμοί της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης(ΣΛΕΕ) οδήγησαν στη σύσταση του προδρόμου του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, δηλαδή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ). Το ΕΤΧΣ ιδρύθηκε το 2010 ως εταιρεία ειδικού σκοπού(Special Purpose Vehicle – SPV), της οποίας μέτοχοι ορίστηκαν τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, και υπαγόταν στο ενωσιακό δίκαιο(Gocaj & Meunier, 2013). Ωστόσο, καθώς οι μέτοχοι του Ταμείου ήταν αποκλειστικά οι χώρες της Ευρωζώνης, η συμμετοχή τους συνεπαγόταν ένα πρόσθετο οικονομικό κόστος. Το γεγονός αυτό προκάλεσε πολιτικές αντιδράσεις στις εν λόγω χώρες, οδηγώντας σε μείωση της δημοφιλίας του ΕΤΧΣ (Tesche, 2020).
Ο σκοπός και η κύρια λειτουργία του ΕΤΧΣ ήταν η παροχή δανείων στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, σε περιπτώσεις όπου αυτά είτε έχαναν την πρόσβασή τους στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου είτε μπορούσαν να δανειστούν μόνο με δυσβάσταχτα επιτόκια (Gocaj & Meunier, 2013). Στην ουσία, το ΕΤΧΣ ενεργοποιούνταν όταν ο ιδιωτικός τομέας αδυνατούσε ή αρνούνταν να χρηματοδοτήσει τα συγκεκριμένα κράτη. Προκειμένου ένα κράτος-μέλος να απευθυνθεί στο ΕΤΧΣ, έπρεπε πρώτα να έχει ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ. Στη συνέχεια, οι διαπραγματεύσεις για τη σύνταξη του μνημονίου πραγματοποιούνταν όχι απευθείας με το ΕΤΧΣ, αλλά με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα(ΕΚΤ) και το ΔΝΤ, τη λεγόμενη “Τρόικα”. Το τελικό σχέδιο του μνημονίου όφειλε να εγκριθεί από το Eurogroup(τους Υπουργούς Οικονομικών της Ευρωζώνης), το οποίο αποτελεί θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να καταστεί δυνατή η εφαρμογή του. Μέσω αυτού του μηχανισμού επιδιωκόταν η σταθεροποίηση του ευρώ και η άμβλυνση της κρίσης.
Παρά τις προσπάθειες του ΕΤΧΣ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα ιδρυτικά μέλη του ΕΤΧΣ ανέπτυξαν τάση υπέρ μιας μεταρρύθμισης του μηχανισμού. Σύμφωνα με τη Meunier, η τάση αυτή αποδίδεται στον μακροχρόνιο χαρακτήρα της κρίσης, στην περιορισμένη ρευστότητα, καθώς και στο γεγονός ότι η κατάσταση της Ελλάδας συνέχιζε να επιδεινώνεται. Ως αποτέλεσμα, το φθινόπωρο του 2012 ιδρύθηκε ο ΕΜΣ, μια μακροπρόθεσμη εκδοχή του ΕΤΧΣ, ο οποίος παραμένει ενεργός μέχρι σήμερα (Βοβολίνης, 2013). Ο ΕΜΣ βασίζεται στη Συνθήκη για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, η οποία υπογράφηκε από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Παρόλο που ο ΕΜΣ συνδέεται στενά με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσμικά της όργανα, δεν υπάγεται στο ενωσιακό δίκαιο αλλά στο διεθνές δίκαιο, καθώς η Συνθήκη συνάφθηκε εκτός του πλαισίου της ΕΕ(Tesche, 2020).
Είναι γεγονός ότι ο ΕΜΣ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης του ευρώ, ιδιαίτερα κατά τον σχεδιασμό του τρίτου μνημονίου. Σε αυτό το πλαίσιο, τα συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας του τρίτου μνημονίου ήταν ο ΕΜΣ και το Ελληνικό Δημόσιο(Μπάρμπας, 2022). Επιπλέον, κατά την περίοδο της πανδημίας COVID-19, ο ΕΜΣ ενεργοποιήθηκε εκ νέου, με στόχο την ενίσχυση της οικονομικής ανθεκτικότητας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η διάρθρωση του ΕΜΣ
Ο ΕΜΣ, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι μια εταιρεία ειδικού σκοπού που δεν υπάγεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε στο δίκαιό της, ενώ μέτοχοί του είναι όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Ως εκ τούτου, η λειτουργία του ΕΜΣ βασίζεται στον διακυβερνητισμό: Αποτελείται από εκπροσώπους των κρατών-μετόχων και εξυπηρετεί κυρίως τα συμφέροντα αυτών(Tesche, 2020).
Το κεφάλαιο του Μηχανισμού δεν προέρχεται από τον προϋπολογισμό της Ένωσης, αλλά παρέχεται απευθείας από τα κράτη-μέλη. Η συνολική χρηματοοικονομική δύναμη του ΕΜΣ ανέρχεται σε 700 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων 80 δισεκατομμύρια αποτελούν καταβεβλημένο κεφάλαιο, ενώ τα υπόλοιπα 620 δισεκατομμύρια είναι δεσμευμένες εγγυήσεις που μπορούν να ενεργοποιηθούν από τα διοικητικά του όργανα σε περίπτωση που το καταβεβλημένο κεφάλαιο μειωθεί ή υπάρξει άμεσος κίνδυνος χρεοκοπίας(Βοβολίνης, 2013). Παρ’ όλα αυτά, ο Μηχανισμός έχει τη δυνατότητα να χορηγήσει δάνεια ύψους έως και 500 δισεκατομμυρίων ευρώ, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι θα υπάρχει πάντα διαθέσιμο αποθεματικό κεφάλαιο.
Στο πλαίσιο διαχείρισης των κεφαλαίων, κάθε κράτος συνεισέφερε διαφορετικό ποσοστό στο αρχικό κεφάλαιο, βάσει των οικονομικών δυνατοτήτων του κατά την εποχή ίδρυσης του οργανισμού. Το ποσοστό συμμετοχής κάθε κράτους αντικατοπτρίζεται στο μετοχικό του μερίδιο. Συγκεκριμένα, η Γερμανία κατέχει το 26%, η Γαλλία το 20%, η Ιταλία το 17% και η Ισπανία το 10%, ενώ οι λοιπές χώρες κατέχουν μερίδια μικρότερα του 5% η καθεμία. Αν και επισήμως τα διαφορετικά μερίδια δεν επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, οι τρεις μεγαλύτεροι μέτοχοι -Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία- κατέχουν, κατά τον Tesche, μια εκ των πραγμάτων δυνατότητα άσκησης αρνησικυρίας. Ωστόσο, σύμφωνα με το γράμμα της Συνθήκης του ΕΜΣ, όλα τα κράτη-μέλη θεωρούνται ισότιμα και εκπροσωπούνται ισάξια στα Συμβούλια του Μηχανισμού.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι ο ΕΜΣ απαρτίζεται από τρία βασικά όργανα: Το Συμβούλιο των Διοικητών, το Συμβούλιο των Διευθυντών και το Συμβούλιο Διοίκησης (Βοβολίνης, 2013).
Το Συμβούλιο των Διοικητών είναι το ανώτατο ιεραρχικά όργανο του ΕΜΣ. Αποτελείται από τους Υπουργούς Οικονομικών των κρατών-μελών του Μηχανισμού, ενώ συμμετέχουν επίσης ως παρατηρητές ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων και ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας(ΕΚΤ). Στην προεδρία του Συμβουλίου βρίσκεται είτε ο Πρόεδρος της Ευρωομάδας είτε άλλο πρόσωπο που εκλέγεται από τα μέλη του για θητεία δύο ετών, με δυνατότητα επανεκλογής (Βοβολίνης, 2013).
Το Συμβούλιο των Διευθυντών είναι το δεύτερο σε ιεραρχία όργανο και έχει καθήκοντα που του αναθέτει το Συμβούλιο των Διοικητών. Απαρτίζεται από έναν Διευθυντή και έναν Αναπληρωτή Διευθυντή για κάθε κράτος-μέλος. Σε αυτό συμμετέχουν επίσης ως παρατηρητές εκπρόσωποι του Ευρωπαίου Επιτρόπου Οικονομικών και του Προέδρου της ΕΚΤ(Συνθήκη ΕΜΣ). Την προεδρία του Συμβουλίου ασκεί ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΕΜΣ, ο οποίος διορίζεται από το Συμβούλιο των Διοικητών για θητεία πέντε ετών, με δυνατότητα μίας επανεκλογής.
Το Συμβούλιο Διοίκησης είναι το τρίτο και χαμηλότερο ιεραρχικά όργανο του ΕΜΣ. Πρόκειται για ένα σώμα εμπειρογνωμόνων που υποστηρίζει τον Διευθύνοντα Σύμβουλο στην καθημερινή διαχείριση του Μηχανισμού και στην υλοποίηση των αποφάσεων των ανώτερων οργάνων. Επιπρόσθετα, η Συνθήκη για τον ΕΜΣ καθορίζει μια σειρά σημαντικών ρυθμίσεων σχετικά με τη λειτουργία και την εποπτεία του Μηχανισμού.
Σε επίπεδο ελέγχου και διασφάλισης της ομαλής λειτουργίας, ο ΕΜΣ ελέγχεται από ένα πλήρως ανεξάρτητο Συμβούλιο Ελεγκτών, το οποίο αποτελείται από πέντε μέλη με θητεία τριών ετών χωρίς δυνατότητα επανεκλογής. Συγκεκριμένα, δύο μέλη προτείνονται από τον Πρόεδρο του Συμβουλίου των Διοικητών, ένα μέλος από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, ένα από τη Γερμανία ως τον μεγαλύτερο μέτοχο, και ένα από άλλο κράτος-μέλος της Ευρωζώνης. Όσον αφορά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, εφαρμόζονται διαφορετικοί κανόνες ανάλογα με τη βαρύτητα του θέματος. Για ζητήματα μικρής σημασίας αρκεί η απλή πλειοψηφία, ενώ για πιο ουσιαστικά θέματα, όπως τεχνικά ζητήματα, απαιτείται ειδική πλειοψηφία. Στις περιπτώσεις υψίστης σημασίας, όπως η έγκριση χρηματοδότησης προς ένα κράτος-μέλος, απαιτείται ομοφωνία μεταξύ όλων των μελών.
Σε περίπτωση που προκύψουν οικονομικές ζημίες, η κάλυψή τους γίνεται σε τρία διαδοχικά στάδια. Αρχικά, οι ζημίες καλύπτονται από το αποθεματικό κεφάλαιο. Εάν αυτό δεν επαρκεί, το κόστος μεταφέρεται στο καταβεβλημένο κεφάλαιο. Σε έσχατη ανάγκη, όταν και αυτό δεν αρκεί, προβλέπεται η εισφορά πρόσθετου κεφαλαίου από τα κράτη-μέλη, κατόπιν αιτήματος του Διευθύνοντος Συμβούλου ή του Συμβουλίου των Διευθυντών ή του Συμβουλίου των Διοικητών. Η ερμηνεία των διατάξεων της Συνθήκης ανατίθεται στο Συμβούλιο των Διευθυντών, το οποίο είναι αρμόδιο και για την επίλυση διαφορών. Εάν η αρμοδιότητα του Συμβουλίου αμφισβητηθεί, η διαφορά παραπέμπεται στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), του οποίου η απόφαση είναι δεσμευτική και άμεσα εκτελεστή.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο ΕΜΣ, στο μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων του, εξαιρείται από φορολογία τόσο στο Λουξεμβούργο, όπου εδρεύει, όσο και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τομείς δράσης του ΕΜΣ
Η Συνθήκη προβλέπει επίσης ότι ο ΕΜΣ καθορίζει το κόστος των συνδρομών του κατά τρόπο ώστε να καλύπτονται πλήρως τα χρηματοδοτικά και λειτουργικά του έξοδα, ενώ διασφαλίζεται και ένα εύλογο περιθώριο κέρδους για τον Μηχανισμό. Όσον αφορά την προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή, αυτή απευθύνεται σε κράτη-μέλη της Ευρωζώνης που διαθέτουν είτε ισχυρές είτε απλώς βιώσιμες οικονομίες (European Stability Mechanism Guideline on Precautionary Financial Assistance, 2012). Στόχος του εργαλείου είναι η πρόληψη ενός ενδεχόμενου οικονομικού αδιεξόδου, παρέχοντας στο κράτος-μέλος τα απαραίτητα κεφάλαια για την προστασία της χρηματοπιστωτικής του σταθερότητας.
Η διαδικασία ενεργοποίησης είναι αντίστοιχη με εκείνη των λοιπών εργαλείων του ΕΜΣ. Ξεκινάει με σχετική αίτηση από το ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αξιολογούν δύο βασικές παραμέτρους: α)την ενδεχόμενη απειλή για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της Ευρωζώνης και β)τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους του αιτούντος κράτους.
Παράλληλα, καταρτίζεται ανάλυση των πραγματικών ή πιθανών χρηματοδοτικών του αναγκών. Κατόπιν, ο ΕΜΣ -μέσω του Διευθύνοντος Συμβούλου και του Συμβουλίου των Διοικητών- εκπονεί ένα σχέδιο χρηματοδοτικής στήριξης, γνωστό ως Μνημόνιο Κατανόησης (MoU). Η διαπραγμάτευση του Μνημονίου γίνεται από την Επιτροπή και την ΕΚΤ σε συνεργασία με το κράτος-αιτούν. Η τελική έγκριση του Μνημονίου απαιτεί απόφαση του Συμβουλίου των Διοικητών. Αφού εγκριθεί, υπογράφεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκ μέρους του ΕΜΣ. Στη συνέχεια, κατόπιν έγκρισης από το Συμβούλιο των Διευθυντών, ο Διευθύνων Σύμβουλος υπογράφει την παροχή χρηματοδοτικής στήριξης προς το κράτος-μέλος.
Αντίστοιχα, η ανακεφαλαιοποίηση πιστωτικών ιδρυμάτων από τον ΕΜΣ πραγματοποιείται υπό αυστηρούς και συγκεκριμένους όρους. Η απόφαση για την ενεργοποίησή της ανήκει στο Συμβούλιο των Διοικητών, το οποίο μπορεί να εγκρίνει την ανακεφαλαιοποίηση μόνο εφόσον συντελούν οι κάτωθι προϋποθέσεις:
το πιστωτικό ίδρυμα αντιμετωπίζει σοβαρές οικονομικές δυσλειτουργίες,
οι δυσλειτουργίες αυτές δεν οφείλονται άμεσα σε πολιτικές αποφάσεις (Βοβολίνης, 2013), και
δεν υφίστανται εναλλακτικές λύσεις, όπως κεφαλαιακή ενίσχυση μέσω του ιδιωτικού τομέα.
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τις Guideline on Financial Assistance for the Direct Recapitalisation of Institutions (2014), το ίδρυμα πρέπει να είναι συστημικής σημασίας, τόσο για την Ευρωζώνη συνολικά όσο και για την εθνική οικονομία. Παράλληλα, απαιτείται η απόδειξη ότι το χορηγούμενο δάνειο είναι βιώσιμο και μπορεί να αποπληρωθεί. Η ενίσχυση πραγματοποιείται υπό μορφή δανείων που παρέχονται αρχικά στο κράτος-μέλος όπου εδρεύει το πιστωτικό ίδρυμα και στη συνέχεια στο ίδιο το ίδρυμα. Σημειώνεται ότι τα δάνεια αυτά πρέπει να συμμορφώνονται με το ενωσιακό δίκαιο περί κρατικών ενισχύσεων. Ο ΕΜΣ στοχεύει, μέσω της διαδικασίας αυτής, στη μείωση της χρηματοπιστωτικής αστάθειας τόσο στο συγκεκριμένο κράτος όσο και στην Ευρωζώνη συνολικά. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι ουσιαστικά παρόμοια με εκείνη της προληπτικής χρηματοδοτικής συνδρομής.
Εντός του ίδιου πλαισίου, ο Μηχανισμός δύναται να χορηγεί δάνεια στα κράτη-μέλη που αδυνατούν να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Οι δυσχέρειες αυτές μπορεί να οφείλονται είτε στην απουσία ενδιαφέροντος από τους δανειστές είτε στη δυνατότητα δανεισμού μόνο υπό όρους οικονομικά δυσβάσταχτους για τις χώρες αυτές (European Stability Mechanism Guideline on Loans, 2014). Σκοπός της δανειοδότησης είναι να παρασχεθούν τα απαραίτητα κεφάλαια ώστε τα κράτη-μέλη να αποκαταστήσουν τη δημοσιονομική τους ισορροπία και να ανακτήσουν σταδιακά την πρόσβασή τους στις αγορές. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, τα δάνεια συνοδεύονται από προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής, τα οποία περιλαμβάνουν αυστηρούς όρους χρηματοδότησης (Βοβολίνης, 2013).
Η διαδικασία έγκρισης και υλοποίησης είναι ανάλογη με αυτή της προληπτικής χρηματοδοτικής συνδρομής και περιλαμβάνει τη συνεργασία του ΕΜΣ με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και, κατά περίπτωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Καταληκτικά, ο ΕΜΣ διαθέτει τη δυνατότητα να παρεμβαίνει είτε στην πρωτογενή είτε στη δευτερογενή αγορά τίτλων. Συγκεκριμένα, δύναται να προχωρά στην αγορά ομολόγων ή άλλων χρεωστικών τίτλων κρατών-μελών, είτε απευθείας από το ίδιο το κράτος(πρωτογενής αγορά) είτε από τρίτους οικονομικούς φορείς που έχουν ήδη στην κατοχή τους τους τίτλους αυτούς(δευτερογενής αγορά). Η παρέμβαση στη δευτερογενή αγορά κρίνεται απαραίτητη όταν η έλλειψη ή η επικείμενη έλλειψη ρευστότητας απειλεί τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της Ευρωζώνης.
Οι εν λόγω παρεμβάσεις λειτουργούν ως συμπληρωματικό μέσο για τη χορήγηση δανείων ή για την προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή, με απώτερο στόχο τη διατήρηση ή την επανάκτηση της πρόσβασης των κρατών-μελών στις διεθνείς αγορές. Για την ενεργοποίησή τους απαιτείται η τήρηση των προϋποθέσεων που ισχύουν για τη χορήγηση δανείων ή για την προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή. Συνεπώς, το κράτος-μέλος οφείλει να συμμορφώνεται με το πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής στην περίπτωση δανειοδότησης ή να διατηρεί την οικονομική του ευρωστία όταν πρόκειται για προληπτική χρηματοδοτική συνδρομή.
Πέραν της παροχής στήριξης προς τα μέλη του, ο ΕΜΣ διαχειρίζεται τα έσοδά του με τρόπο που εξασφαλίζει τη διατήρηση της πιστοληπτικής του ικανότητας στις αγορές (Βοβολίνης, 2013). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Συνθήκη για τον ΕΜΣ, τα καθαρά έσοδα από τις δραστηριότητές του τροφοδοτούν αρχικά το αποθεματικό κεφάλαιο του Μηχανισμού. Εφόσον καλυφθούν οι λειτουργικές και χρηματοδοτικές του ανάγκες, τα υπόλοιπα έσοδα διανέμονται στα κράτη-μέλη αναλογικά με τη συνεισφορά τους στο καταβληθέν κεφάλαιο.
Η επενδυτική πολιτική του ΕΜΣ καθορίζεται από την ανάγκη διατήρησης της υψηλής πιστοληπτικής αξιολόγησής του. Οι επενδύσεις πραγματοποιούνται αποκλειστικά με φερέγγυους αντισυμβαλλόμενους, κατά προτεραιότητα σε ευρώ και δευτερευόντως σε άλλα νομίσματα, και με απόλυτη προσοχή ώστε να αποφευχθούν επιπτώσεις στις αγορές (European Stability Mechanism Investment Guidelines, 2019). Στόχος της πολιτικής αυτής είναι η δημιουργία ενός “δίχτυ ασφαλείας” που να καλύπτει ενδεχόμενες καθυστερήσεις αποπληρωμών, η διασφάλιση της μέγιστης δανειοδοτικής ικανότητας του ΕΜΣ και η διατήρηση της αξιοπιστίας του στις διεθνείς αγορές (Βοβολίνης, 2013). Ο κύριος υπεύθυνος για την εφαρμογή της επενδυτικής πολιτικής είναι ο Διευθύνων Σύμβουλος του Μηχανισμού.
Συμπεράσματα
Ο ΕΜΣ αποτελεί έναν διακυβερνητικό οργανισμό των κρατών-μελών της ζώνης του ευρώ, ο οποίος δημιουργήθηκε το 2010 ως απάντηση στην απειλή που αντιμετώπιζε το κοινό τους νόμισμα. Παρά το γεγονός ότι η αρχική του σύσταση συνδέθηκε με την κρίση δημόσιου χρέους στην Ελλάδα, ο ΕΜΣ συνεχίζει να υφίσταται και να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προστασία του ευρώ και ευρύτερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αποδείχθηκε χαρακτηριστικά με το πρόγραμμα στήριξης κατά την πανδημία του 2020.
Ως εκ τούτου, ο ΕΜΣ αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σύγχρονου διακυβερνητικού οργανισμού, αλλά και ενδεικτικό δείγμα των ευρωπαϊκών προθέσεων όσον αφορά την εμβάθυνση του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Παρά το γεγονός ότι στην αρχή θεωρήθηκε πολιτικό κόστος για τις χώρες-μέλη και αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού, ο ΕΜΣ τελικά υλοποιήθηκε και πέτυχε να προστατεύσει το κοινό νόμισμα από τη νομισματική κρίση.
Παρομοίως, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συχνά προωθηθεί πρωτίστως από τις ηγετικές ελίτ των κρατών-μελών, παρά από τον γενικό πληθυσμό, όπως επισημαίνει ο Nugent (2012). Παρ’ όλα αυτά, παρά τις αρχικές αντιστάσεις, η Ένωση συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης. Επιπλέον, φαίνεται πως τα κράτη-μέλη έχουν αρχίσει να επιδεικνύουν αυξημένη ενότητα και αλληλεγγύη απέναντι σε κρίσεις που απειλούν την Ένωση συνολικά, όπως επιβεβαιώθηκε τόσο στην περίπτωση του ΕΜΣ όσο και στην πρόσφατη αντιμετώπιση του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.
Κατά συνέπεια, η ιστορία του Μηχανισμού αναδεικνύει τη δέσμευση των Ευρωπαίων ηγετών στο κοινό ευρωπαϊκό εγχείρημα και τον συλλογικό τους σκοπό, καθώς και τη βούλησή τους να υπερβούν διαφορές και εθνικά συμφέροντα μπροστά στην κοινή απειλή για το ευρώ.
Παρά το γεγονός ότι ο ΕΜΣ δεν αποτελεί ενωσιακό θεσμό, η λειτουργία και η δομή του επηρεάζονται σημαντικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα διάφορα συμβούλια που τον απαρτίζουν, η ανεξάρτητη αρχή που τον ελέγχει, καθώς και το καθεστώς λειτουργίας του που συμφωνεί με το γράμμα και το πνεύμα της Ένωσης, υποδηλώνουν ότι τα κράτη-μέλη επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο επί του Μηχανισμού, χωρίς ωστόσο να αποκόπτονται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Εάν αυτό δεν ίσχυε, θα υπήρχαν λιγότερα κοινά σημεία μεταξύ του ΕΜΣ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Συνεπώς, τόσο η απόφαση για τη δημιουργία του ΕΜΣ όσο και η συνεχής λειτουργία και δραστηριότητά του μαρτυρούν τη συμμετοχή των ευρωπαϊκών κρατών στο ευρωπαϊκό όραμα και τη διαρκή επιδίωξη για μια πιο ολοκληρωμένη και συνεκτική Ευρώπη.
Πηγή εικόνας άρθρου: https://www.esm.europa.eu/about-us/history
Βιβλιογραφία
Βοβολίνης, Δ. Σπ. (2013). Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός σταθερότητας (ESM) και το ζήτημα του ηθικού κινδύνου[Μεταπτυχιακή διατριβή]. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. https://pandemos.panteion.gr/handle/123456789/15942
Μπάρμπας, Ν. (2022). Στοιχεία δημοσιονομικού δικαίου. Εκδόσεις Σάκκουλα.
Νugent, N. (2012). Πολιτική και διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση: ιστορία, θεσμοί, πολιτικές. Σαββάλας.
Συνθήκη για την θέσπιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (2012). https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/migration_files/20150203_-_esm_treaty_-_el.pdf
Bojovic, J., Munta, M., & Puetter, U. (2019). The European Stability Mechanism and domestic preference formation during the Eurocrisis: The role of non-governmental actors. Political Studies Review, 18(4), 475–490. https://doi.org/10.1177/1478929919868663
European Stability Mechanism. (2012). European Stability Mechanism guideline on precautionary financial assistance. https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/esm_guideline_on_precautionary_financial_assistance.pdf
European Stability Mechanism. (2014). Guideline on financial assistance for the direct recapitalisation of institutions. https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/20141208_guideline_on_financial_assistance_for_the_direct_recapitalisation_of_institutions.pdf
European Stability Mechanism. (2014). European Stability Mechanism guideline on loans. https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/esm_guideline_on_loans.pdf
European Stability Mechanism. (2019). European Stability Mechanism investment guidelines. https://www.esm.europa.eu/system/files?file=document/2019-05-02_investment_guidelines.pdf
Gocaj, L., & Meunier, S. (2013). Time will tell: The EFSF, the ESM, and the Euro crisis. Journal of European Integration, 35(3), 239–253. https://doi.org/10.1080/07036337.2013.774778
Tesche, T. (2019). Supranational agency and indirect governance after the Euro crisis: ESM, ECB, EMEF and EFB. Journal of Contemporary European Studies, 28(1), 114–127. https://doi.org/10.1080/14782804.2019.1677575