Γράφει η Παπανικολάου Ελένη
Εισαγωγή:
Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πλέον απλώς ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Είναι ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή μεταβολή του κλίματος του πλανήτη, εξαιτίας φυσικών διεργασιών και κυρίως ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, όπως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με την IPCC(2023), η άνοδος της θερμοκρασίας, η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων και οι επιπτώσεις τους σε ανθρώπινες κοινότητες καταδεικνύουν τη σοβαρότητα της κρίσης. Η επίδρασή της εκτείνεται σε κοινωνικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για τη διεθνή ασφάλεια.
Η διεθνής ασφάλεια, από την άλλη, περιγράφει την προστασία κρατών και κοινωνιών από απειλές που μπορούν να προκαλέσουν αστάθεια, είτε αυτές είναι στρατιωτικής, πολιτικής, οικονομικής ή περιβαλλοντικής φύσης (UNDP, 1994). Πώς, λοιπόν, συνδέονται αυτές οι δύο έννοιες; Η κλιματική αλλαγή, λόγω των επιπτώσεών της, έχει γίνει πηγή κινδύνου για τη σταθερότητα χωρών, προκαλώντας νέες μορφές συγκρούσεων, τις λεγόμενες “κλιματικές συγκρούσεις”.
Με τις ‘’κλιματικές συγκρούσεις’’ εννοούμε τις εντάσεις που προκύπτουν εξαιτίας της πίεσης στους φυσικούς πόρους (νερό), και επηρεάζουν άμεσα την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ευημερία. Επιπλέον, οι γεωπολιτικές ισορροπίες, δηλαδή η κατανομή ισχύος μεταξύ των κρατών, μεταβάλλονται καθώς νέες περιοχές αποκτούν στρατηγική σημασία λόγω της κλιματικής αλλαγής, όπως η Αρκτική ή οι περιοχές πλούσιες σε σπάνιες γαίες (Konyshev & Sergunin, 2018).
Ποιο είναι, λοιπόν, το τίμημα της κλιματικής αλλαγής για τη διεθνή κοινότητα; Η παρούσα ανάλυση εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη διεθνή ασφάλεια, αναδεικνύοντας την άνοδο των “κλιματικών συγκρούσεων” και τις γεωπολιτικές συνέπειες αυτών των φαινομένων. Στη συνέχεια, θα εξεταστούν συγκεκριμένες περιπτώσεις που καταδεικνύουν την επιρροή της κλιματικής αλλαγής στις σχέσεις μεταξύ κρατών και κοινοτήτων. Τέλος, θα αναφερθούμε στις στρατηγικές που μπορούν να υιοθετηθούν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Το ερώτημα που επιχειρούμε να απαντήσουμε στην παρούσα ανάλυση είναι το εξής: μπορεί η ανθρωπότητα να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές, ή βαδίζουμε προς έναν κόσμο αυξημένης αστάθειας και συγκρούσεων;
Κλιματική αλλαγή και παράγοντες αστάθειας
Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη αρκετά σημαντικά ζητήματα. Αρχικά σύμφωνα με την Έκθεση IPCC 2023, η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη οδηγεί σε πιο συχνά και έντονα φαινόμενα της φύσης, όπως πλημμύρες, ξηρασίες και καταιγίδες. Αυτά τα φαινόμενα προκαλούν περαιτέρω αποσταθεροποίηση περιοχών που ήδη έχουν οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, δημιουργώντας εντάσεις και συγκρούσεις. Πιο συγκεκριμένα, η επισιτιστική ασφάλεια αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς που πλήττονται. Η αύξηση της θερμοκρασίας και οι μεταβολές στις βροχοπτώσεις επηρεάζουν αρνητικά τη γεωργική παραγωγή, ιδιαίτερα σε περιοχές που εξαρτώνται από μικρής κλίμακας γεωργικές δραστηριότητες. Στην Υποσαχάρια Αφρική, η ξηρασία και η υποβάθμιση των εδαφών έχουν οδηγήσει σε τροφοδοτική ανασφάλεια, ενισχύοντας τις μεταναστευτικές ροές και προκαλώντας κοινωνικές εντάσεις (FAO, 2022). Επιπλέον, η έλλειψη πρόσβασης σε πόσιμο νερό έχει αυξήσει τις πιθανότητες συγκρούσεων μεταξύ κοινοτήτων, όπως συμβαίνει στη λεκάνη απορροής του ποταμού Νείλου, όπου χώρες διαφωνούν για την εκμετάλλευση των υδάτινων πόρων (Tignino, 2021).
Ταυτόχρονα, οι φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή επιδεινώνουν περαιτέρω την αστάθεια. Οι πλημμύρες στη Νοτιοανατολική Ασία έχουν καταστρέψει καλλιέργειες και υποδομές, αφήνοντας εκατομμύρια εκτοπισμένα άτομα. Το Κέντρο Παρακολούθησης Εσωτερικών Εκτοπισμένων (IDMC, 2023) αναφέρει ότι η κλιματική αλλαγή έχει γίνει ο κύριος παράγοντας εκτοπισμού πληθυσμού παγκοσμίως, επηρεάζοντας τόσο τις ανεπτυγμένες όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, γνωστές και ως “κλιματική μετανάστευση”, προκαλούν επιπλέον κοινωνικές και πολιτικές προκλήσεις. Η υποδοχή ενός μεγάλου αριθμού μεταναστών μπορεί να επιβαρύνει περισσότερο τα συστήματα προμήθειας ανάπτυξης, εντείνοντας έτσι τη μισαλλοδοξία και την πολιτική εχθρότητα στις χώρες υποδοχής. Στην Ευρώπη, η κρίση μετανάστευσης που ξεκίνησε το 2015 και επιδεινώθηκε από την κλιματική πίεση στη Μέση Ανατολή, λειτούργησε ως παράγοντας κοινωνικής πόλωσης (IOM, 2018).
Η αύξηση της θαλάσσιας στάθμης είναι ακόμα ένας πολύ ευμετάβλητος παράγοντας. Στις θαλάσσιες περιοχές, όπως τα νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, η εθνική κυριαρχία τόσο όσο και η ταυτότητα των πληθυσμών κινδυνεύουν με την απώλεια εδαφών. Το Μπαγκλαντές, με εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν σε παράκτιες περιοχές, αντιμετωπίζει σοβαρούς κινδύνους, καθώς η διάβρωση των ακτών και οι πλημμύρες οδηγούν σε μαζικούς εκτοπισμούς (Dasgupta et al., 2021). Επιπροσθέτως, η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην αύξηση της κοινωνικής ανισότητας. Οι ευάλωτες ομάδες, που συχνά ζουν σε περιοχές υψηλού κινδύνου, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες στην προσαρμογή τους. Η ανισότητα αυτή δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για κοινωνικές εντάσεις και πολιτικές αναταραχές, ιδιαίτερα σε χώρες με ανεπαρκή συστήματα κοινωνικής προστασίας (O’Brien et al., 2019).
Κλιματικές συγκρούσεις και ασφάλεια
Η έννοια των “κλιματικών συγκρούσεων” (climate conflicts), όπως αναφέραμε, περιγράφει τις ένοπλες ή μη, εντάσεις που προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτού του φαινομένου αποτελεί η κρίση στο Νταρφούρ, που συχνά αναφέρεται ως η “πρώτη κλιματική σύγκρουση”. Η παρατεταμένη ξηρασία και η ερημοποίηση στη Σαχάρα αύξησαν την πίεση στους φυσικούς πόρους, προκαλώντας εντάσεις μεταξύ γεωργών και νομάδων (UNEP, 2007). Αυτές οι εντάσεις ενισχύθηκαν από την πολιτική αστάθεια και την απουσία διακρατικών μηχανισμών επίλυσης συγκρούσεων.
Η Συρία αποτελεί μια ακόμα περίπτωση των λεγόμενων “κλιματικών συγκρούσεων’’. Σύμφωνα με την ανάλυση των Kelley et al. (2015), η παρατεταμένη ξηρασία από το 2006 έως το 2011 οδήγησε σε καταστροφή της γεωργικής παραγωγής, τη μαζική μετανάστευση των αγροτικών πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα αλλά και την ενίσχυση των κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων. Αν και η κλιματική αλλαγή δεν ήταν ο μοναδικός παράγοντας, διαδραμάτισε τον ρόλο του καταλύτη για την έναρξη της κρίσης, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ευάλωτο σε πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές.
Επίσης, η διαχείριση υδάτινων πόρων αποτελεί σημαντική πηγή εντάσεων, ιδιαίτερα σε περιοχές που εξαρτώνται από διεθνείς ποταμούς. Συγκεκριμένα στη Μέση Ανατολή, η λεκάνη του ποταμού Ιορδάνη αποτελεί σημείο τριβής μεταξύ Ισραήλ, Παλαιστίνης και Ιορδανίας, καθώς η αύξηση της ζήτησης και οι μειούμενοι υδάτινοι πόροι εντείνουν τις διαφωνίες (Selby & Hoffmann, 2014). Παρόμοιες διαφορές έχουν καταγραφεί και στη λεκάνη του Νείλου, όπου οι χώρες, συμπεριλαμβανομένων την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, διαπραγματεύονται με ένταση για την εκμετάλλευση των υδάτων (Tignino, 2021).
Προχωρώντας στον χάρτη, παρατηρούμε πως στην Υποσαχάρια Αφρική, η επέκταση της ερημοποίησης και η μείωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων οδηγούν σε συγκρούσεις μεταξύ αγροτικών κοινοτήτων και νομάδων. Σύμφωνα με τον Gleick (2019), η έλλειψη πρόσβασης σε φυσικούς πόρους, η οποία επιδεινώνεται από την κλιματική αλλαγή, αποτελεί βασικό παράγοντα στις διαμάχες αυτές, ενισχύοντας την κοινωνική αστάθεια και τη φτώχεια. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται έντονα στην περιοχή του Σαχέλ, όπου η ξηρασία και οι συγκρούσεις για τη γη έχουν αποσταθεροποιήσει ολόκληρες κοινότητες.
Τέλος, η Αρκτική αναδεικνύεται ως περιοχή στρατηγικής σημασίας με το ενδιαφέρον των υπολοίπων χωρών να στρέφεται προς αυτή. Η τήξη των πάγων αποκαλύπτει νέους θαλάσσιους δρόμους και κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, γεγονός που ενισχύει τον ανταγωνισμό μεταξύ κρατών όπως η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς. Παράλληλα, οι περιβαλλοντικές αλλαγές που σημειώνονται στην περιοχή έχουν οδηγήσει σε αυξημένη στρατιωτική δραστηριότητα, καθώς τα κράτη προσπαθούν να διασφαλίσουν την κυριαρχία τους και την πρόσβαση σε πόρους (Οsthagen, 2020). Όπως φαίνεται η απουσία σαφούς νομικού καθεστώτος για ορισμένες θαλάσσιες ζώνες φαίνεται να περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση, προκαλώντας διπλωματικές τριβές.
Οι Νέες Γεωπολιτικές Ισορροπίες
1. Οικονομικοί Πόροι και Ενεργειακή Ασφάλεια
Η μετάβαση σε πιο βιώσιμες μορφές ενέργειας αναδιαμορφώνει τη γεωπολιτική ισχύ, με τις σπάνιες γαίες να διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο. Οι σπάνιες γαίες είναι μια ομάδα 17 μεταλλικών στοιχείων (νεοδύμιο, το δυσπρόσιο και το λανθάνιο), τα οποία χρησιμοποιούνται σε κρίσιμες τεχνολογίες (μπαταρίες ιόντων λιθίου, ανεμογεννήτριες, ημιαγωγοί) (USGS, 2022). Η Κίνα ελέγχει περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών και πάνω από το 85% της επεξεργασίας τους, γεγονός που της προσδίδει στρατηγικό πλεονέκτημα (IEA, 2021). Η κυριαρχία της οφείλεται τόσο στην εκμετάλλευση εγχώριων κοιτασμάτων, κυρίως στην Εσωτερική Μογγολία, όσο και στον έλεγχο εταιρειών που δραστηριοποιούνται σε ορυχεία εκτός Κίνας, όπως στην Αφρική (European Commission, 2023). Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για την παραγωγή κινητήρων ηλεκτρικών οχημάτων, μαγνητών υψηλής απόδοσης, φωτοβολταϊκών πλαισίων και στρατιωτικών τεχνολογιών, καθιστώντας την πρόσβασή τους ζήτημα ύψιστης γεωπολιτικής σημασίας (World Bank, 2022).
Ταυτόχρονα, περιοχές που εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα βρίσκονται αντιμέτωπες με την πρόκληση της διαφοροποίησης της οικονομίας τους. Η σταδιακή μείωση της ζήτησης πετρελαίου παγκοσμίως αναμένεται να οδηγήσει σε οικονομικές αναταράξεις και να επιδεινώσει πολιτικές εντάσεις σε χώρες που βασίζονται στην εξαγωγή υδρογονανθράκων (BP Energy Outlook, 2022).
2. Νέες Περιοχές Στρατηγικής Σημασίας
Η κλιματική αλλαγή μετατρέπει τη γεωπολιτική σημασία ορισμένων περιοχών. Με τη μείωση των πολικών πάγων, ανοίγονται νέες θαλάσσιες οδοί, όπως η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή, που μειώνουν τον χρόνο μεταφοράς εμπορευμάτων μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Ακόμα, αποκαλύπτεται μεγάλη ποσότητα αποθεμάτων πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων πόρων, τα οποία αποτελούν πεδίο έντονου ανταγωνισμού (Konyshev & Sergunin, 2018). Χώρες όπως η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς εντείνουν την παρουσία τους στην περιοχή, τόσο μέσω στρατιωτικών ασκήσεων όσο και μέσω υποβολής εδαφικών διεκδικήσεων στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Όρια της Υφαλοκρηπίδας (UNCLOS).
Στην Αφρική, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει άμεσα τη γεωπολιτική σημασία του νερού. Η λεκάνη του ποταμού Νείλου αποτελεί κλασικό παράδειγμα διακρατικής έντασης, με την Αιθιοπία, την Αίγυπτο και το Σουδάν να διαφωνούν σχετικά με τη χρήση του νερού για το έργο ‘’Grand Ethiopian Renaissance Dam’’ (Tignino, 2021).
3. Αναδιάταξη Διεθνών Συμμαχιών
Με την έντονη παρουσία της κλιματικής αλλαγής, παρατηρούμε νέες μορφές συνεργασίας αλλά και εντάσεις μεταξύ κρατών. Η Συμφωνία των Παρισίων (2015) αποτελεί ορόσημο στη διεθνή προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών για το ποσοστό ευθύνης και τη χρηματοδότηση προσαρμοστικών πολιτικών δημιουργούν προστριβές. Πλούσιες χώρες δεσμεύτηκαν να διαθέσουν 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως στις φτωχότερες για τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά οι καθυστερήσεις στις πληρωμές έχουν προκαλέσει δυσπιστία (OECD, 2023).
Επίσης, η εμφάνιση νέων οικονομικών δυνάμεων, όπως η Κίνα και η Ινδία, στον αγώνα για την παραγωγή πράσινης ενέργειας αλλάζει την παγκόσμια τάξη. Αυτές οι χώρες όχι μόνο επενδύουν σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, αλλά επεκτείνουν την επιρροή τους μέσω της παροχής πράσινων χρηματοδοτήσεων και έργων υποδομών σε αναπτυσσόμενα κράτη, συχνά ως εναλλακτική στη δυτική κυριαρχία (Bloomberg NEF, 2022).
Κλιματική αλλαγή και Βιώσιμη ανάπτυξη
Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, όπως ορίζεται στην Έκθεση Brundtland (1987), προϋποθέτει την κάλυψη των αναγκών του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους. Οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης (SDGs) του ΟΗΕ, που εγκρίθηκαν το 2015, συνδέονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή, καθώς περιλαμβάνουν τη δράση για το κλίμα (SDG 13), την καθαρή ενέργεια (SDG 7) και τη διατήρηση των θαλάσσιων και χερσαίων οικοσυστημάτων (SDGs 14 και 15). Ωστόσο, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αποτελούν εμπόδιο στην επίτευξη αυτών των στόχων. Για παράδειγμα, οι ακραίες καιρικές συνθήκες μειώνουν τη γεωργική παραγωγή, με αποτέλεσμα να αυξάνουν την πείνα και να απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια (FAO, 2022). Ταυτόχρονα, οι κοινωνικές ανισότητες επιδεινώνονται, καθώς οι ευάλωτες κοινότητες, που εξαρτώνται περισσότερο από φυσικούς πόρους, επηρεάζονται δυσανάλογα (O’Brien et al., 2019).
Επιπροσθέτως, η περιβαλλοντική διπλωματία αποτελεί κεντρικό στοιχείο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, εστιάζοντας στη συνεργασία μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών για την υιοθέτηση κοινών πολιτικών. Πρωτοβουλίες όπως το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα (Green Climate Fund) ενισχύουν την οικονομική υποστήριξη αναπτυσσόμενων χωρών για τη μετάβασή τους σε πιο πράσινες και ανθεκτικές οικονομίες (Roberts & Parks, 2007). Ωστόσο, οι ανισότητες στην κατανομή των πόρων και οι διαφορές στις ευθύνες μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών παραμένουν σημεία τριβής. Συμπερασματικά, η υιοθέτηση βιώσιμων πολιτικών απαιτεί διεθνή συντονισμό, πολιτική βούληση και χρηματοδοτική στήριξη. Το ζήτημα της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, δηλαδή η διασφάλιση ότι οι πιο ευάλωτες κοινότητες δεν θα πληρώσουν το μεγαλύτερο κόστος της μετάβασης, είναι κεντρικό στην περιβαλλοντική διπλωματία.
Διαχείριση της Κρίσης και Προοπτικές
Η διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη διεθνή ασφάλεια προϋποθέτει μία ολοκληρωμένη και πολυδιάστατη προσέγγιση, συνδυάζοντας διεθνείς, εθνικές και τοπικές δράσεις.
- Πολιτικές Πρόληψης και Διαχείριση Φυσικών Πόρων Η πρόληψη συγκρούσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή απαιτεί τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων. Ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων σε περιοχές όπου οι διεθνείς ποταμοί αποτελούν πηγή συγκρούσεων. Στο πλαίσιο αυτό, πρωτοβουλίες όπως η Συνθήκη του Ελσίνκι για τα υδάτινα δίκτυα (UNECE, 1992) μπορούν να ενισχύσουν τη συνεργασία και να μειώσουν τις εντάσεις. Επιπλέον, οι επενδύσεις σε τεχνολογίες εξοικονόμησης πόρων, όπως οι καινοτόμες μέθοδοι άρδευσης ή οι μονάδες αφαλάτωσης, έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν την εξάρτηση από παραδοσιακές πηγές.
- Ενίσχυση της Κοινωνικής Ανθεκτικότητας Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών στις κλιματικές πιέσεις είναι καίριας σημασίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω εκπαιδευτικών και χρηματοδοτικών προγραμμάτων που προωθούν βιώσιμες πρακτικές. Συγκεκριμένα, η εισαγωγή ανθεκτικών στις κλιματικές συνθήκες καλλιεργειών στις αγροτικές περιοχές της Υποσαχάριας Αφρικής έχει αποδειχθεί αποτελεσματική (FAO, 2022). Ακόμα, υποδομές όπως φράγματα ή έργα αντιπλημμυρικής προστασίας μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο φυσικών καταστροφών και να ενισχύσουν τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα των κοινοτήτων (UNDRR, 2021).
- Διεθνής Συνεργασία και Πολυμερής Δράση Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί ενίσχυση της πολυμερούς συνεργασίας (Συμφωνία των Παρισίων για μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα), καθώς η φύση του προβλήματος υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Επίσης, οι πολυεθνικές πρωτοβουλίες για την κλιματική χρηματοδότηση, όπως το Green Climate Fund (GCF), παρέχουν οικονομική υποστήριξη σε ευάλωτες χώρες που αντιμετωπίζουν τις πιο έντονες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (GCF, 2023).
- Καινοτομία και Τεχνολογία Η καινοτομία και η τεχνολογία αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για τη διαχείριση των κλιματικών προκλήσεων. Η ανάπτυξη έξυπνων συστημάτων παρακολούθησης και πρόγνωσης καιρικών φαινομένων (early warning systems) μπορεί να προσφέρει έγκαιρη ενημέρωση και να αποτρέψει καταστροφές. Ταυτόχρονα, η αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ηλιακή και η αιολική ενέργεια) μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα και να ενισχύσει τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης (IEA, 2021).
- Δίκαιη Μετάβαση και Ανθρωπιστική Προσέγγιση Μια δίκαιη μετάβαση προς ένα βιώσιμο μέλλον προϋποθέτει την ενσωμάτωση της διάστασης της κοινωνικής δικαιοσύνης. Οι ανισότητες που εντείνονται από την κλιματική αλλαγή πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω στοχευμένων πολιτικών που προάγουν την κοινωνική συνοχή και μειώνουν τις ευαλωτότητες. Ο ΟΗΕ τονίζει τη σημασία της ένταξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χάραξη πολιτικών για το κλίμα (UNHCR, 2022).
Επίλογος
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους και πιο πολύπλοκους κινδύνους για τη διεθνή ασφάλεια στον 21ο αιώνα. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι πιέσεις στους φυσικούς πόρους, οι μετακινήσεις πληθυσμών και οι κοινωνικές ανισότητες δημιουργούν έναν επικίνδυνο συνδυασμό παραγόντων που μπορεί να οδηγήσει σε κλιματικές συγκρούσεις και γεωπολιτική αστάθεια. Ωστόσο, η πιο ανησυχητική επίπτωση της κλιματικής αλλαγής αναδύεται με την απειλή της εθνικής και παγκόσμιας ασφάλειας.
Παρόλο που οι προκλήσεις είναι τεράστιες, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες για την ενίσχυση της διεθνούς σταθερότητας και την προώθηση μιας πράσινης, δίκαιης ανάπτυξης. Όπως υπογραμμίζει η IPCC (2023), η αποτυχία ανάληψης άμεσης δράσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανυπολόγιστες απώλειες για την ανθρωπότητα, τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε φυσικούς και οικονομικούς πόρους. Αντίθετα, η συνεργασία, η καινοτομία και η δέσμευση για βιωσιμότητα μπορούν να προσφέρουν τις βάσεις για ένα μέλλον ασφάλειας και ευημερίας για όλους.
Καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας μέσω πολυμερών μηχανισμών ενώ ταυτόχρονα προωθείται η ανάπτυξη τοπικών λύσεων που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πληττόμενων κοινοτήτων. Οι τεχνολογικές καινοτομίες, η επένδυση στην ανθεκτικότητα και η δίκαιη κατανομή των χρηματοδοτήσεων μπορούν να διαμορφώσουν ένα βιώσιμο μέλλον. Η μόνη διέξοδος για την απειλή που έχει προκαλέσει η κλιματικής αλλαγή για την ανθρωπότητα είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία αφορά εξίσου τις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες χώρες.
References:
Αρετίνη, Χ. (2018). Κλιματική αλλαγή-οικολογικές επιπτώσεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/4634/Aretini.pdf?sequence=2&isAllowed=y
Bilak, A. (2023). Annual Report 2023. (Internal Displacement Monitoring Centre [IDMC]. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.internal-displacement.org/publications/annual-report-2023/
BloombergNEF. (2022). New Energy Outlook 2022. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://about.bnef.com/new-energy-outlook-2022/
- (2022). bp Energy Outlook: 2022 edition. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/energy-outlook/bp-energy-outlook-2022.pdf
Dasgupta, S., Dierckxsens, M., & Verick, S. (2021). Climate change and soil salinity: The case of coastal Bangladesh. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): 10.1007/s13280-015-0681-5
European Commission. (2023). Critical Raw Materials Act: Securing the EU’s supply of critical raw materials. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://ec.europa.eu/docsroom/documents/48992
Food and Agriculture Organization. (2022). The state of food and agriculture. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.4060/cb9479en
Gleick, P. H. (2019). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. Weather, Climate, and Society, 11(1), 109-123. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.1175/WCAS-D-18-0003.1
Green Climate Fund (GCF). (2023). Annual Report 2023. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.greenclimate.fund/document/annual-report-2023
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2023). Climate Change 2023: Synthesis Report. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/
International Energy Agency (IEA). (2021). The role of critical minerals in clean energy transitions. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.iea.org/reports/the-role-of-critical-minerals-in-clean-energy-transitions
International Organization for Migration [IOM], 2017-18. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://publications.iom.int/books/world-migration-report-2018
Kelley, C. P., Mohtadi, S., Cane, M. A., Seager, R., & Kushnir, Y. (2015). Climate change in the Fertile Crescent and implications of the recent Syrian drought. Proceedings of the National Academy of Sciences, 112(11), 3241-3246. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.1073/pnas.1421533112
Konyshev, V., & Sergunin, A. (2018). The Arctic in international relations: New challenges and strategies of cooperation. Arctic Review on Law and Politics, 9, 324-346. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.23865/arctic.v9.1082
OECD. (2023). OECD Economic Outlook, Volume 2023 Issue 2. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.oecd.org/economic-outlook/november-2023/
Østhagen, A. (2020). Coast Guards and Ocean Politics in the Arctic. Springer. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.1007/978-981-15-0754-0
Roberts, J. T., & Parks, B. C. (2007). A climate of injustice: Global inequality, North-South politics, and climate policy. MIT Press.
Selby, J., & Hoffmann, C. (2014). Rethinking climate change, conflict and security. Geopolitics, 19(4), 747–756. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://doi.org/10.1080/14650045.2014.964866
Tignino, M. (2021). Water Conflicts and International Law. Edward Elgar Publishing.
UNECE. (1992). Convention on the protection and use of transboundary watercourses and international lakes. United Nations Economic Commission for Europe. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/water/pdf/waterconvention/ECE_MTS_2018_19.pdf
United Nations Development Programme [UNDP]. (1994). Economic and Financial Review, 33 (5). Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://dc.cbn.gov.ng/cgi/viewcontent.cgi?article=1929&context=efr
United Nations Environment Programme (UNEP). (2007). Sudan: Post-conflict environmental assessment. UNEP. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://postconflict.unep.ch/publications/sudan/
United Nations. (1982). United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS). Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf
United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNDRR). (2021). UNDRR Annual Report 2021. Διαθέσιμο σε (23/01/2025): https://www.undrr.org/publication/undrr-annual-report-2021
United States Geological Survey (USGS). (2022). Mineral commodity summaries: Rare earths. U.S. Department of the Interior. Διαθέσιμο σε (26/01/2025): https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2022/mcs2022-rare-earths.pdf
World Bank. (2022). The mineral intensity of the clean energy transition. Διαθέσιμο σε (28/01/2025): https://www.worldbank.org/en/topic/extractiveindustries/publication/minerals-for-climate-action
World Commission on Environment and Development. (1987). Our common future (The Brundtland Report). Oxford University Press.
Πηγή εικόνας κειμένου: SGTTIMES. (2024, November 20). Climate Crisis: The Urgency of Now – SGTTimes.com – SGT Latest News, India News, Breaking News, Today’s News. Διαθέσιμο σε (22/01/2025): https://sgttimes.com/india-climate-change-challenges-goals-impact/